مطالعه خاک‌شناسی پارینه در توالی های لس-خاک قدیمی در طول یک ردیف اقلیمی در شمال ایران

Abstract

سابقه و هدف: رسوبات لسی موجود در دامنه رشته کوههای البرز در شمال ایران یکی از مهم‌ترین بایگانی‌‌های زمینی نشان‌دهنده تغییرات اقلیمی می‌باشند و پلی ارتباطی بین رسوبات لسی جنوب شرقی اروپا و رسوبات لسی آسیای میانه را فراهم می‌کنند. این رسوبات به دلیل حفظ خاک‌های قدیمی جهت بازسازی فرایندهای خاکسازی گذشته حاکم بر خاک و به تبع آن، شرایط اقلیمی زمان تشکیل، دارای اهمیت بسیاری هستند. از این‌رو، این پژوهش با هدف مطالعه خاک‌شناسی پارینه در سه توالی لس-خاک قدیمی (آق‌بند، مبارک آباد و نکا) برای بازسازی فرایندهای خاک‌سازی گذشته در طول یک ردیف اقلیمی در شمال ایران انجام شد.<br />مواد و روش‌ها: سه توالی لس-خاک قدیمی شامل آق‌بند، مبارک آباد و نکادر استان‌های گلستان و مازندران در شمال ایران مورد مطالعه قرار گرفتند. توالی آق‌بند در بخش غربی‌ پلاتوی لسی شمال ایران واقع شده است. مقطع مبارک آباد که در اثر برش عمیق جاده‌ای پدیدار شده، در حاشیه شمالی رشته کوه البرز واقع شده است. توالی لس-خاک قدیمی نکا در بالای یک معدن عمیق سنگ آهک در حدود 10 کیلومتری شرق شهر نکا، واقع شده است. تعداد 6 خاکرخ با مواد مادری لسی (برای مقایسه) از خاک‌هایی که در شرایط کنونی محیطی تشکیل شده‌اند نیز در طول این ردیف اقلیمی جهت مقایسه حفر شد که در چهار رده انتی‌سول، انسپتی‌سول، مالی‌سول و آلفی‌سول طبقه بندی شدند. نمونه‌برداری خاک‌ها در چندین نوبت عملیات صحرایی در اسفندماه سال 1390 و فروردین و اردیبهشت ماه سال 1391 انجام شد. پس از نمونه برداری و تشریح صحرایی خاک‌ها، برخی خصوصیات فیزیکو شیمیایی نمونه‌ها مورد آزمایش و بررسی قرار گرفتند. <br />یافته‌ها: نتایج آزمایش‌های فیزیکوشیمیایی نشان داد که سیلت، ذره غالب در این توالی‌های لسی و خاکرخ‌های مدرن بوده (بیش از 50 درصد) که مؤید منشأ بادرفتی داشتن رسوبات لسی دارد. به صورت کلی مقدار رس از سمت آق‌بند به سمت مبارک آباد و نکا بیشتر شده و از مقدار سیلت کاسته می‌شود که این مسئله می‌تواند به‌دلیل هوادیدگی و یا انتقال رس و فاصله از منشأ برداشت باشد. مقدار کربنات کلسیم معادل در افق های مختلف متفاوت بوده (حدود 20-15 درصد) که شرایط اقلیمی و فعالیت‌های خاک‌ساز را نشان می دهد. نتایج نشان داد که توالی لس-خاک قدیمی آق‌بند تنها یک دوره ابتدایی خاک‌سازی را در گذشته نشان می‌دهد، در صورتی‌‌که توالی مبارک آباد حدود 5 دوره و نکا حداقل 6-4 دوره مختلف خاک‌سازی با درجه تکاملی مختلف و بیشتر را نشان می‌دهند. <br />نتیجه گیری: با حرکت در طول ردیف اقلیمی میزان تکامل و تنوع افق‌ها (در خاک‌های قدیمی و همچنین در خاک های مدرن) که نتیجه فعالیت‌های پدوژنیک بوده و با اقلیم رابطه مستقیم دارند، بیشتر می‌شود. این نتایج نشان می‌دهد که شیب اقلیمی موجود (بخصوص در مورد بارندگی) در منطقه مورد مطالعه در طول زمان وجود داشته و تغییرات اقلیم کنترل کننده میزان و شدت فعالیت‌های خاک‌ساز بوده است.