پیدایش، سیر تطوّر و تداوم اخباری‌گری

Abstract

در مقطعی از تاریخ شیعه (قرن دهم و یازدهم قمری)، گروهی ظهور کردند که اندیشه­های خاصی را اشاعه دادند و در حوزة فقه و عقاید، چالش‌هایی را ایجاد کردند و به سبب آن به «اخباریان» موسوم شدند. اخباریان، اندیشه­های خود را ریشه­دار در اصول اصیل اسلام، اعلام می­کنند و عالمان کهن شیعه را هم­سو با خود می­دانند و مخالفان هر اندیشه­ای جز عقاید خویش را مردود می­شمارند. این پژوهش بر آن است که جریان پیدایش، سیر تطور و تداوم اخباریان و اندیشة آنان را با روش توصیفی‌ـ تحلیلی و با استفاده از آثار خود اخباریان، به دست آورد.<br /> اندیشة اخباری­گری از زمان پیدایش تا زمان معاصر، شش دورة: پیدایش، إحیا به همراه افراط، اعتدال، افراط مجدّد، افول و شکل­گیری اخباری­گری نوین را به خود دیده است. اخباری­گری به معنای گرایش هرچه بیشترِ به اخبار، در عصر غیبت، در زمان شیخ صدوق (م. 381 ق) شکل گرفت؛ ولی با اصطلاح مشخّص امروزی آن، از قرن 11 هجری و با ظهور محمدامین استرآبادی (م. 1036 ق) احیا شد و پس از فراز و نشیب­هایی در زمان وحید بهبهانی (م. 1205 ق) رو به افول نهاد؛ ولی با وجود افول، هنوز روحیّة اخباری­گری کم و بیش، زنده است و حتّی در برخی از اصولیان نیز به چشم می­خورد. این مکتب، پس از افول، در قالبها و شکلهای دیگری نمود یافت و رسوباتی از خود بر جای نهاد و اخباری­گری نوینی را شکل داد. احتیاط­گرایی، احیای برخی مباحث کلامی برخاسته از نگاه محدود و تنش­زا و رواج کتاب‌هایی چون طبّ القرآن، از جمله نشانه­ها و ویژگی‌های این «نواخباری­گری» است. در این میان، عواملی مانند حضور غالب و یا مطرح اخباریان در حوزه­های علمیّه، تألیف کتب مرجع و منبع، تنوّع آثار در قلمروهای گوناگون دانش اسلامی، هم­خوانی تفکّر اخباری با مذاق عامیانة مذهبی، در تداوم آشکار و پنهان اخباری­گری اثرگذار بوده­اند.<br />