هبه مال مشاع در فقه مذاهب اسلامی و حقوق ایران

Abstract

مال مشاع، مالی است که دو یا چند نفر مشترکا مالک جزء جزء آن هستند. تصرفات مادی هر شریک ولو به میزان حصه خود منوط به اذن دیگران و بدون آن ضمان‌آور می‌باشد. در مقابل، کلیه تصرفات حقوقی شریک نسبت به سهم خود نافذ می‌باشد و نیاز به اذن دیگران ندارد. با این وجود نسبت به هبه مال مشاع جای بحث وجود دارد؛ زیرا برای انعقاد آن علاوه بر توافق متعاملین (بعنوان تصرف اعتباری)، قبض مال موهوب (بعنوان تصرف مادی) لازم است. <br /> در فقه و حقوق ایران راجع به موضوع مورد بحث دو دیدگاه کلی وجود دارد. دیدگاه نخست، بین اموال «قابل تقسیم و غیرقابل تقسیم» و همچنین «منقول و غیرمنقول» قائل به تفکیک می‌شود و بر اساس همین تفکیک، درباره اعتبار هبه مال مشاع داوری می‌کند. در مقابل این دیدگاه، باور دیگری وجود دارد که هبه مال مشاع را صحیح می‌داند بدون آنکه بین اموال مشاع از جهات یاد شده تفاوتی قائل شود. البته در این دیدگاه نیز، درباره کیفیت قبض مال مشاع اختلاف‌ نظرهایی وجود دارد. برخی بر لزوم اخذ اذن سایر شرکا اصرار می‌کنند، برخی با تخلیه مال از سوی شریک، قبض را محقق شده می‌دانند و در نهایت، عده‌ای با طرح مفهوم قبض معنوی، امکان تسلط متهب بر مال موهوب را کافی تلقی می‌کنند. در حقوق ایران، نص ویژه‌ای در قانون مدنی پیش‌بینی نشده است، با این حال، بنظر می‌رسد با استناد به کفایت سلطه معنوی برای تحقق قبض و عدم نیاز به قبض مادی، صحت هبه مال مشاع قابل پذیرش است.