رویکرد افتراقی به عنصر معنوی جرم در نظریة فعالیت مجرمانة مشترک در پرتو آرای دادگاه‌های کیفری بین المللی موردی

Abstract

تحقق اهداف حقوق بین‌الملل کیفری ازجمله جلوگیری از بی‌کیفرمانی مجرمان، مستلزم طرح نظریۀ فعالیت مجرمانۀ مشترک و اِعمال آن در دادرسی‌های بین‌المللی بود. وفق این نظریه، عدم دخالت مستقیم فرد در ارتکاب رکن مادی جرم مانع اعمال مسئولیت و کیفر بر وی نیست؛ مشروط بر اینکه از عنصر معنوی لازم برخوردار باشد. محاکم بین‌المللی کیفری در احراز عنصر معنوی نظریۀ یادشده رویکردی متفاوت برگزیده‌اند و مفاهیم مختلفی مطرح نموده‌اند؛ با این توضیح که در گونۀ نخست یا بنیادین، مفهوم «قصد مشترک» اساس تحقق عنصر معنوی قرار گرفت. در گونۀ دوم یا گونۀ نظام‌مند، «قصد پیشبرد نظام مجرمانه» شرط اصلی مسئولیت متهم عنوان گردید و در گونۀ سوم یا گونۀ گستردۀ نظریۀ فعالیت مجرمانۀ مشترک، «قابلیت پیش‌بینی جرم» ستون اصلی عنصر معنوی را بنیاد نهاد. اگرچه طرح این مفاهیم، حقوق بین‌الملل کیفری را به اهداف خود نزدیک ساخت، لکن به‌کارگیری آن‌ها سرآغاز چالش‌ها و پرسش‌های فراوانی در خصوص حدود و چارچوب مفاهیم یادشده، امکان انطباق آن‌ها با جرایم با سوءنیت خاص و... شد؛ چالش‌هایی که نشان‌دهندۀ ضرورت هرچه بیشتر واکاوی عنصر معنوی نظریۀ فعالیت مجرمانۀ مشترک با عنایت به اصول حقوق کیفری و اساس و ماهیت نظریۀ پیش‌گفته است.