تاثیر بیمه بر بازدارندگی حقوق مسئولیت مدنی

Abstract

بازدارندگی، یکی از کارکردهای اصلی مسئولیت مدنی است که پیدایش بیمۀ مسئولیت موجب تضعیف آن و افزایش بی‌احتیاطی شده است؛ زیرا جبران خسارت توسط بیمه‌گر نه‌تنها موجب بازدارندگی عامل مقصّر نمی‌شود، بلکه ممکن است خود او و دیگران را به اقدامات زیان‌بار بعدی تشویق کند. این تأثیر نامطلوب اصطلاحاً خطر رفتاری نامیده می‌شود. شرکت‌های بیمه راهکارهایی برای کنترل خطر رفتاری در اختیار دارند، لیکن تحت تأثیر بازار رقابتی بیمه، کمتر از آن‌ها استفاده می‌کنند. شکی نیست که در صورت سیاست‌گذاری صحیح، خطر رفتاری بیمه کاهش می‌یابد و در نتیجه بازدارندگی مسئولیت مدنی نیز تقویت می‌شود. در قانون بیمۀ اجباری مصوّب 1395، راهکارهایی برای کنترل خطر رفتاری پیش‌بینی شده که حفظ مسئولیت مدنی مسبّب حادثه، در کنار پوشش بیمه‌ای و طرح قائم‌مقامی و تعیین حقّ بیمه بر اساس سوابق بیمه‌شده، از جملۀ آن‌هاست. راهکارهای مذکور موجب افزایش کارایی حقوق مسئولیت مدنی در حوزۀ حوادث رانندگی می‌شود و اگر به‌درستی اجرا شود، موجب بازدارندگی و کاهش تصادفات نیز خواهد شد. قواعد مسئولیت مدنی نیز در بازدارندگی فاعل زیان‌بار و ترغیب فعالان اقتصادی ریسک‌گریز به خرید بیمه‌نامه، مؤثر است و پذیرش نظریۀ خاص ممکن است موجب کاهش بازدارندگی مسئولیت مدنی و کاهش یا افزایش رفاه در جامعه شود. به‌عنوان مثال اعمال قاعدۀ تقصیر و ترغیب فاعل زیان‌بار به خرید بیمه‌نامه موجب افزایش رفاه می‌شود و درعین‌حال بازدارندگی مسئولیت مدنی تا حدودی حفظ می‌شود.