بررسی و نقد لغوی معجم «المغرب فی ترتیب المعرب»

Abstract

واژگان در هر زبانی برترین وسیله برای بیان مافی­الضمیر آدمی است. با واژه­هاست که معانی، افکار و احساسات عیان می­گردند و در کنار همه این­ها ساده­ترین ابزار ارتباطی بین انسان­ها هستند. هرچه خطیب و سخنران در انتخاب کلمات بیشتر دقت نماید، تأثیر آن در مخاطبان افزوده خواهد شد. این مقاله، به هدف معرفی عالم لغوی ایرانی الاصل، ابوالفتح برهان الدّین ناصر بن ابی المکارم المطرّزی، پدیدآورندۀ معجم لغوی «المُغرِب فی ترتیب المُعرِب» و نقد لغوی این لغت­نامة ارزشمند و بررسی اجمالی معجم­نگاری در زبان و ادبیات عربی و انواع مکتب­های آن انجام گرفته است. مطرّزی از جمله دانشمندان نامی قرن ششم اقلیم خوارزم در زمینۀ لغت و صرف و نحو بوده است. او را «خلیفه زمخشری» نامیده­اند؛ چون در علم و دانش، جانشین حقیقی زمخشری بوده و در نگارش واژه­نامة خود از روش وی؛ یعنی ترتیب الفبای معجم که از قرن پنجم زمخشری با نگارش کتاب «اساس البلاغه» پایه­گذاری نمود، پیروی کرده است. او زمینة نگارش معجم را از مجال صرف لغوی به عرصة بلاغت تغییر داد و در نتیجه بسیاری از نویسندگان بعد از او از روش او و معجم او بهره­ها بردند. «المُغرِب» خلاصۀ کتاب بزرگ دیگر او به نام «المُعرِب» است. این کتاب به نوبۀ خود نخستین کتاب واژه­نامۀ فقهیِ اختصار یافته در زبان عربی است که در آن زمان نوشته شده است. این تحقیق بر اساس روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است.