مضامین ادبی و بلاغی و صور خیال حرف جیم در ادب پارسی

Abstract

حرف <strong>جیم</strong><strong> (ج، جا)</strong>، حرفِ ششم از حروف الفبای پارسی، حرف پنجم از حروف الفبای عربی، حرفِ سوم از حروف ابجد و نمایندة عدد سه در حسابِ جُمّل است. حرف <strong>جیم</strong>، بعد از حرفالف که به­واسطة شکل و جایگاه خاص ادبی، دینی، عرفانی و برخی ویژگی های منحصربه فرد، یکی از پُرکاربردترین حروف در ساخت مضامین، فضاهای شاعرانه، ترکیبات و تعبیرات نغز و ظریف ادب پارسی به شمار می رود، یکی از چند حرف مهمِ مضمون آفرین و تصویرسازی در ادب پارسی است. این مقاله که به بررسی جایگاه ادبی و بلاغی حرف <strong>جیم</strong> در آثار ادبی شاعران و نویسندگان متعدد ادب پارسی در آفرینش مضامین، فضاهای شاعرانه، ترکیبات و تعبیرات پرداخته، دستاوردهای ارزشمندی داشته است. بررسی شواهد ادبی به دست آمده، نشان می دهد اکثر شاعران و نویسندگان، از حرف <strong>جیم </strong>و ویژگی های خاص آن در آفرینش مضامین ادبی و در برخی موارد، مضامین دینی و عرفانی بهره برده اند؛ اگرچه دامنة مضامین، تعبیرات و ترکیبات برساخته از حالت، شکل و ویژگی های حرف <strong>جیم </strong>بسیار اندک است، بیشتر شاعران و نویسندگان، حتی با ارائة یک مضمون، نقشِ مضمون سازی حرف <strong>جیم</strong> در ادب پارسی را تأیید کرده اند. بیشتر آنها، از ویژگی های حروفی چون <strong>الف</strong>،<strong> م</strong>،<strong> د</strong>،<strong> ن</strong>،<strong> ص</strong> و... به­منظور نقشِ مکمّلِ مضمون­سازی حرف <strong>جیم</strong> استفاده کرده اند. مضامین ادبی و هنری برساخته از حرف <strong>جیم</strong>، از ظرافت ادبی و در برخی موارد، به­واسطة خلق فضاهای شاعرانه و مضامین بکر، از پیچیدگی هنری خاصی برخوردار است. مولوی، عطار، فرخی سیستانی، اسعد گرگانی، سنایی و... به­ترتیب، ازجمله شاعرانی هستند که بیشترین مضامین ادبی و هنری را به­کمک ویژگی های حرف <strong>جیم</strong> آفریده­اند.