بررسی نظرهای زبانی در المعجم شمس قیس

Abstract

کتاب <em>المعجم فی معاییر اشعار العجم</em> شمس قیس رازی از متون قرن هفتم، در موضوع بلاغت، عروض، قافیه و یکی از مهم‌ترین منابع برای سخن‌سنجی است. نویسنده در بخش قافیه علاوه بر قوانین قافیه، مطالبی در دستور زبان و موضوعات زبان‌شناسی مطرح کرده که یکی از قدیمی‌ترین نوشته‌ها دربارۀ خودِ زبان و تحولات آن است. در این مقاله نظرهای گوناگون شمس قیس با دسته‌بندی موضوعی در زبان‌شناسی بررسی و تحلیل شده‌است. شمس قیس در این کتاب گاهی به نکاتی اشاره می‌کند که آگاهی از آنها، برای تلفظ صحیح واژگان ارزشمند است و برخی از مسائل مربوط به تاریخ زبان فارسی نیز در آن نهفته‌است. نگاه شمس قیس به زبان معیارِ زمان خود، آشنایی با برخی ویژگی‌ها در گویش‌های خراسان قدیم، نام‌گذاری آواها و حروف، درستی یا نادرستی برخی از نطرات وی حاصل این نوشتار است و نشان می‌دهد که در گذشته‌های نسبتاً دور نیز نگاه زبان‌شناختی به خود زبان بوده، اما تفاوت‌هایی با امروز داشته‌است.