ملاحظات ویرایش متون کهن با توجه به «هنرسازه»ای بدیعی

Abstract

دربارۀ رسم‌الخط قدیم نسخه‌های خطی در بیشتر کتب تصحیحی و کتبی که دربارۀ نسخه‌شناسی و تصحیح متون نوشته شده‌است بحث­هایی به چشم می‌خورد؛ اما دربارۀ استفادۀ هنری شعرا از ویژگی‌های رسم‌الخط کهن کمتر سخن به میان آمده‌است. در کتب بلاغی نیز دربارۀ انواع ترفندهای بدیعی سخن رفته‌است؛ اما سخنی از ترفندهای بدیعی وابسته به رسم‌الخط نیست. هنرسازه‌ای که در این جستار بررسی می‌شود، در شکل ظاهری و نوشتاری یک اثر ادبی جلوه‌گر می‌شود و وابسته به رسم‌الخط خاص زبان فارسی است و از هر دو حیث صورت و معنا زیبایی‌آفرین است. در واقع، مبنای هنرسازۀ بدیعی مورد بحث، یکی عوامل صوری خط و زبان و دیگر مبحث تقارن و قرینه‌پردازی است که از کهن‌ترین عوامل نظم و زیبایی‌بخشی در اقسام هنر است. تتبع در اشعار شاعران و بسامد استفاده از این هنرسازه نشان می‌دهد شاعران در استفاده از آن خلاق و آگاه بوده‌اند. جست‌وجو در متون منظوم و منثور فارسی و گاه مقابلۀ چند تصحیح از یک اثر برای یافتن مواردی از هنرسازۀ بدیعی مدنظر، روش این پژوهش است.