تحلیل داستان در نظریۀ جهان‌های متن: مطالعۀ موردیِ <i>وداع <i/>اثر جلال آل‌احمد

Abstract

مقالۀ حاضر به تحلیل داستان «وداع»، اثر جلال آل‌احمد، با رویکرد شعرشناسی شناختی می‌پردازد. این تحلیل برمبنای نظریۀ جهان‌های متن (ورث، 1999) صورت می‌پذیرد. جهان‌های متن بازنمودهایی ذهنی‌اند که از جهان گفتمان پدید می‌آیند. چیدمان اصلی جهان متن به‌وسیلۀ عناصرِ جهان‌ساز ایجاد می‌شود و موضوع گفتمان، به‌وسیلۀ گزاره‌های نقشی و پیش‌برنده شکل می‌گیرد. وقتی مرزهای جهان‌ِ متن به‌وجود آمد، لایه‌های مفهومی دیگری قابل شناسایی است که جهان‌های فرعی نام دارند و بر سه نوع‌اند: جهان فرعیِ اشاره‌ای، جهان فرعیِ نگرشی و جهان فرعیِ معرفت‌شناختی. تحلیل داستان «وداع» براساسِ این نظریه نشان داد که هرچند بسط جهان‌های فرعیِ اشاره‌ای و نگرشی در داستان «وداع» بسیار محدود بود، ولی جهان‌های فرعیِ معرفت‌شناختی که لایه‌های معنایی عمیق‌تر‌ی را نشان می‌دهند، در این داستان به‌طورِ گسترده‌ای قابل شناسایی‌اند. این نتیجه نشان‌دهندۀ آن بود که داستان «وداع» متضمن لایه‌های عمیق معناست که به‌وسیلۀ نشانه‌های مشخصِ متنی قابل دستیابی‌اند.