بررسی پایه کار (گرید) در دو کتیبه بنّایی از مسجد گوهرشاد و کاربرد آن در طراحی حروف

Abstract

هنر خوشنویسی در طول تاریخ وابستگی چشمگیری به فرهنگ یک ملت داشته است. خوشنویـــسی یک هنر ملی محســـوب می‌شود. خط بنّایی نوعی خط کوفی زاویه‌دار به شمار می‌رود که بر اساس خانه‌های شطرنجی طراحی شده و از ترسیم اشکال هندسی مانند مربع، مستطیل، خطوط موازی ایجاد می‌گردد. این نوع خط در بناها و مساجد به خصوص دوره تیموری از جمله مسجد گوهرشاد دیده می‌شود. پژوهش‌های زیادی در رابطه با خط بنّایی صورت گرفته، اما هیچ یک به‌طور خاص به پایه کار (گرید که آن را مسطر یا مسطره نیز می‌گویند) در کتیبه‌های مسجد گوهرشاد نپرداخته اند. این پژوهش با هدف مطالعه و بررسی دو کتیبه ‌بنّایی مسجد گوهرشاد و پایه کار موجود در آن، به طراحی حروف فارسی پرداخته است. روش تحقیق به صورت توصیفی _ تحلیلی و شیوه گردآوری آن به صورت (کتابخانه ای- میدانی) و تجزیه و تحلیل داده ها به صورت کیفی و بر اساس منطق و استدلال بوده است. در این پژوهش دو پرسش مطرح است: 1- ویژگی‌های اصلی خط بنّایی چیست؟ 2- عامل مؤثر خط بنّایی مسجد گوهرشاد در طراحی حروف چیست؟ بر اساس تحقیقات انجام شده که بر کتیبه‌های بنّایی مسجد گوهرشاد و با توجه به ویژگی‌های آن صورت گرفت نتیجه حاکی از آن است که، خط ‌‌بنّایی از قابلیت هندسی و ساختار گرافیکی زیادی برخوردار است. زیرا همواره برروی یک پایه‌کار ترسیم می‌شود. قرار گرفتن بر روی پایه کار این امکان را ایجاد می‌کند که خط بنّایی دارای اندازه محاسبه شده باشد. خط ‌بنّایی به دلیل دارا بودن ویژگی‌هایی از جمله قانونمند بودن، رعایت تناسبات و تعیین عواملی مانند: ارتفاع حروف، فاصله حروف از یکدیگر، در خلق آثار گرافیکی، از جمله طراحی حروف و نشانه نوشته و... نقش عمده‌ای دارد.