بررسی الگوهای تزیینی و روند آرایه های معماری بناهای دشت برخوار در دوره اسلامی

Abstract

دشت برخوار به همراه کوهپایه‌های مجاور در گذشته تشکیل دهنده ناحیه‌ای فرهنگی- جغرافیایی به نام رستاق برخوار بوده است. وجود بناهای متعدد و متنوعی که به دوره‌های مختلف اسلامی تعلق دارند در کنار جنبه‌های بومی و روستایی این بناها، شرایط مناسبی را به منظور ترسیم سیمای کلی آرایه‌های معماری یک منطقه به عنوان یک واحد جغرافیایی- فرهنگی مجزا به وجود آورده است. بر همین اساس و با توجه به مواردی همچون تخریب بسیاری از بناها و آرایه‌های معماری منطقه بعد از بررسی‌های نگارنده و همچنین معرفی برخی نمونه‌های جدید و ناشناخته، در پژوهش حاضر آرایه‌های معماری بناهای دشت برخوار مورد مطالعه و توجه قرار گرفته است. به منظور نیل بدین مقصود پژوهش پیش روی به شیوه توصیفی-تحلیلی و بر اساس نتایج حاصل از بررسی‌های میدانی و مقایسه‌ای تطبیقی صورت گرفته است. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد، آرایه‌های معماری بناهای منطقه از قرون متقدم تا قرون متاخر اسلامی از تکنیک‌های تزیینی متنوع و تداوم و استمرار برخوردار بوده است. این آرایه‌ها شامل آرایه‌های گچی، کاشی، آجری، گلی، چوبی، سنگی، آهکی، دیوارنگاره و نقاشی روی چوب بوده و در بناهایی همچون مساجد، مقابر، تکایا، مناره‌ها، مدارس، کاروانسراها، قلاع، منازل، کبوترخانه‌ها، حمام‌ها، باغات، یخچال‌ها، آسیاب‌ها و کاخ‌ها به کار رفته است. ‌از میان تکنیک‌های تزیینی، آرایه‌های گچی بیش‌ترین میزان کاربرد و تنوع تکنیکی را نشان می‌دهد. تزیینات شاخص و پرکار، عمدتا به بناهای مذهبی و بناهای دارای کاربری فرا منطقه‌ای و عام المنفعه همچون کاروانسراها اختصاص داشته و دیگر بناها با کاربری محلی و خصوصی از تزیینات ساده و کم کار بهره‌مند بوده است. با توجه به کثرت و تنوع آثار دوره قاجاری، تنوع و تعدد تکنیک‌های تزیینی دوره مذکور به نسبت دیگر دوره‌ها، کمیت بالایی را نشان می‌دهد.