تفسیر نمادین نقش مایه ماهی در سفالینه های قرون 6و7 هجری ایران با نظری بر مثنوی مولانا

Abstract

قدمت حضور ماهی در هنر ایران به اشکال گوناگون، جنبه‌ای نمادین به آن بخشیده است. سفالینه‌های ایران در دوران پیش و پس از اسلام، میزبان این نقش‌مایه بوده‌اند. نمادین بودن نقش‌مایهٔ ماهی، اهمیت ارائهٔ تفسیر، از آن را پررنگ می‌نماید. پژوهش پیش رو با انتخاب قرون 6 و 7 هجری به‌عنوان ادواری از تاریخ ایران اسلامی که تهاجم اقوام ترک و مغول، سبب رواج خلوت‌گزینی و گریز به باطن شده بود و از دیگر سو با در نظر گرفتن پیوند ناگسستنی میان هنر و ادبیات در این بستر فرهنگی، کوشیده است با نظری بر معنای نمادین ماهی در اشعار مولانا در مثنوی معنوی، به تفسیر این نقش‌مایه بر سفال اسلامی ایران در محدودهٔ این دو قرن بپردازد. در مثنوی معنوی مولانا، به‌دفعات از ماهی به‌عنوان نماد انسان سالک و یا انسان کامل بهره برده شده است. انسان کامل در دریای حق مستغرق است و جز، تمنای وصال او خواستهٔ دیگری ندارد، از سوی دیگر، فرم ارائهٔ غالب، برای نقش‌مایهٔ ماهی در سفالینه‌های قرون 6 و 7 هجری ایران به دو صورت چرخش ماهیان به دور نقطه‌ای واحد در مرکز سفالینه و حرکت ماهیان در بخش‌بندی‌های چهارگانه بوده که با توجه به معنای نمادین ماهی در مثنوی، این نقش‌مایه در سفال ایران اسلامی، می‌تواند در دو معنای انسان کامل و انسان اهل بهشت، قابل تفسیر باشد. پژوهش پیش رو رویکردی توصیفی- تحلیلی داشته و روش گردآوری اطلاعات به شیوهٔ کتابخانه‌ای صورت پذیرفته است.