تأثیر زهکشی آزاد و کنترل‌شده بر بیلان آب و شوری خاک و زهاب در زراعت کلزای دیم در اراضی شالیزاری

Abstract

<strong>زهکشی زیرزمینی، به­عنوان یک تغییر ساختاری در راستای بهبود بهره­وری اراضی شالیزاری، هیدرولوژی این اراضی را تغییر می­دهد. در این پژوهش، با استفاده از مدل </strong><strong>DRAINMOD-S</strong><strong>،</strong><strong>تأثیر مدیریت­های زهکشی آزاد و کنترل‌شده بر مؤلفه‌های بیلان آب و شوری زهاب در کشت کلزای دیم به عنوان کشت دوم، پس از برنج در اراضی شالیزاری بررسی شد. داده­های موردنیاز برای ارزیابی مدل طی دو فصل کشت کلزا (1396-1394) از یک مزرعه شالیزاری دارای سامانه زهکشی زیرزمینی (عمق زهکش 65/0 متر و فاصله زهکش 30 متر) تهیه شد. با استفاده از مدل واسنجی و صحت­سنجی شده، تأثیر سامانه‌های مختلف زهکشی زیرزمینی معمولی و کنترل شده (با کنترل عمق سطح ایستابی در 40 سانتی­متری از سطح زمین) بر بیلان آب و شوری خاک و زهاب ارزیابی شد. مدل از قابلیت قابل قبولی برای برآورد عمق سطح ایستابی و شوری زهاب در فرایندهای واسنجی و صحت­سنجی برخوردار بود. </strong><strong>بر اساس شبیه­سازی­ها، برای عمق زهکش 5/1 متر، </strong><strong>افزایش فاصله زهکش­ها از 30 به 70 متر در دو سامانه زهکشی آزاد و کنترل‌شده، بار نمک خروجی را به­ترتیب 3/805 و 6/741 کیلو­گرم بر هکتار کاهش داد</strong><strong>. </strong><strong>برای فاصله زهکش 30 متر، با افزایش عمق زهکش­ها از 5/0 به 8/1 متر، حجم زهاب خروجی در سامانه زهکشی کنترل‌شده از 7/2 به 9 سانتی­متر و در سامانه زهکشی آزاد از 1/5 به 3/14 سانتی­متر افزایش یافت.</strong><strong> براساس نتایج شبیه­سازی­ها، برای کاهش تخلیه نمک، مناسب­ترین عمق و فاصله زهکش چه در زهکشی آزاد و چه در زهکشی کنترل شده به­ترتیب 5/0 </strong><strong><em> </em></strong><strong>و</strong><strong>30 متر بود. نتایج نشان داد که، سامانه زهکشی کنترل‌شده می­تواند به­عنوان یک ابزار مدیریتی مفید برای کاهش مسائل زیست‌محیطی از منظر میزان بار نمک و زهاب</strong><strong>در زراعت کلزا به عنوان کشت دوم در اراضی شالیزاری مورد استفاده قرار گیرد. </strong>