تحلیل زبان‌شناختی اختلاف قرائت در ماده «فَتَحَ» و «فتَّح»

Abstract

نویسندگان منابع دانش ‌لغت معنای «فتح» به تخفیف و «فتَّح» به تشدید را دو گونه بیان کرده‌اند: برخی «فتح» و «فتَّح» را مترادف دانسته‌اند؛ اما عده‌ای از لغت‌پژوهان در معاجم لغوی «فَتح» و «فـتَّح» را از نظر معنا متفاوت دانسته‌اند. بازتاب این اختلاف در بیان معنای «فتح» به تخفیف و تشدید در قرائت قرآن مشاهده می‌شود. برخی قاریان در قرائت خود ماده «فتح» و «فتَّح» را به یک معنا دانسته‌اند؛ بنابراین در بیشتر آیات قرآن فعل «فتح» را بدون تشدید قرائت کرده‌اند. برخلاف بیشتر قراء، ابن‌عامر از قاریان هفتگانه یکی از مبانی قرائی خود را تفاوت معنایی این دو واژه دانسته و معتقد است فعل «فتَّح» به تشدید برخلاف «فَتح» به تخفیف بر تکثیر و تکرار دلالت دارد. به‌همین‌سبب در تمام نمونه‌ها که کلمه‌ پس از فعل «فتح» جمع است، فعل را به تشدید خوانده است. در این نوشتار کوشش شده است بازتاب آرا لغت‌پژوهان بر قرائت قرآن کریم یا بالعکس و اثبات وحیانی‌نبودن قرائت‌های هفتگانه ماده «فتح» در لغت با روش توصیفی‌تحلیلی و زبان‌شناختی بررسی شود. نتیجه حاصل از پژوهش نشان می‌دهد تحلیل اختلاف قرائت در آیات مشابه این نظریه را تقویت و تأیید می‌کند که قراء در اختیار قرائت خود تنها به نقل متکی نبوده‌اند و در برخی نمونه‌ها اجتهاداتی داشته‌اند و گاهی اختلاف قرائت بر آرا لغت‌پژوهان اثر داشته است. همچنین تحلیل قرائت قاری در آیات مشابه نادرستی برخی از اظهارات و توجیهات قرائی صاحبان منابع احتجاج قرائات را تأیید می‌کند؛ همان‌گونه که بر نادرستی برخی استنادات صاحبان معاجم لغوی صحه می‌گذارد که به دلیل توجه‌نکردن به اختلاف قرائت به وجود آمده است.