نماد شناسی نقش پرنده در قالی‌های ایران و هند

Abstract

نقوش به­ کار رفته درقالی­ های ایران و هند، سرشار از مفاهیم و معانی نمادینی است که در بستر زمان، از اساطیر، فرهنگ‌ها و اعتقادات مردمان دو کشور نشأت گرفته است. پرنده چه به­ صورت نقش ­مایه عام و چه به شکل خاص، در بسیاری از فرش­ ها حضور دارد و نمادی از رهایی و آزادی است که انعکاس آن در طرح فرش که اغلب گلزار و بوستانی زیبا را در مقابل دیده مخاطب می­ نشاند، آیتی الهی و تمثیلی از بهشت است. با نگاهی گذرا به آثار تاریخی، ادبی و هنری درمی­ یابیم که مفهوم نقش پرنده در زندگی فکری و اجتماعی بشر از نقش و جایگاه مهمی برخوردار بوده است. از آن­جا که نقش ­ها و نگارهای گذشته پیوندی عمیق با اعتقادات اساطیری و نمادهای باستانی بسیار دور دارند. مسئله این پژوهش چیستی مفاهیم نمادین در فرش­ های ایران وهند است و هدف آن، آگاهی از مفاهیم نمادین پرنده و چگونگی حضور این نقش ­مایه در فرش ­های دو کشور است. این­که نقوش پرنده موجود در فرش ­های ایران و هند چگونه ­اند و مفهوم نمادین آن­ها چیست؟ سوالاتی است که در پژوهش حاضر به آن پاسخ گفته می‌شود. این پژوهش به روش کتابخانه ­ای انجام شده و نتیجه آن به صورت توصیفی و تحلیلی ارائه شده است. یافته­ های این مقاله نشان می ­دهد که نقوش پرنده­ای که در فرش­ های این دو کشور آورده شده برآمده از اساطیر، اعتقادات و مفاهیم گسترده­ای است که کمابیش در هر دو کشور به ­صورت مشترک با اندک تغییراتی رسم شده است و مبیّن هنر و فرهنگ آن­هاست.