جستجوی«دیزاین» در سنت خوش‌نویسی فارسی

Abstract

مفهوم "دیزاین " به عنوان یک شیوۀ ویژه از حل مسئله، در هنرهای کاربردی و فعالیت­ های تولیدی و خلاقانه انسانی کاربرد دارد این مفهوم که از یک صد سال گذشته به ­صورت جدی مطرح بوده در دوره مدرن به بخش مهمی از پروسه تولید محصول تبدیل شده است. نوشتار نیز به­عنوان یک دستگاه ارتباطی عنصری کاربردی است. سنت نوشتار فارسی نیز بنا به ماهیت کاربردی خود به­ عنوان یک رسانه، در ثبت و انتقال پیام و شکل خود با مسائل گوناگونی روبه­ رو است. بسیاری از این مسائل تنها از طریق دیزاین قابل چاره­ جویی هستند. سنت غنی نوشتار و خوش­نویسی فارسی به­ عنوان یک سیستم نوشتاری پر قاعده و منضبط می ­تواند محلی برای جستجوی نمونه های کهن و کمتر دیده شده پروسه دیزاین باشد. هدف این پژوهش جستجو و کنکاش در سنت غنی و قانون­مند نوشتار فارسی، با نگاهی امروزی و کشف ارزش های پیدا و پنهان آن به منظور آگاهی مخاطبین این حوزه کاری است. جستجو و نمایش مفاهیمی امروزی مانند "دیزاین " در سنت نوشتاری کهن می­ تواند در غنای هرچه بیشتر این میراث ارزش­مند موثر باشد و نمونه­ های بومی از دیزاین را به فعالان حیطه هنر نوشتار فارسی و طراحی گرافیک ایرانی معرفی کند. این پژوهش با بررسی دو مؤلفه "طراحی سیستم تقسیم بندی حرکات حروف " و "طراحی واحد اندازه­ گیری در خوش ­نویسی " از منظر دیزاین به این پرسش ­ها پاسخ می ­دهد:آیا می ­توان نمونه ­هایی از "دیزاین " را در سنت کهن خوش­ نویسی یافت؟ آن نمونه­ ها چیست و نمایش دیزاین در آن­ ها چگونه است؟ پژوهش حاضر کیفی است که با تحلیل شواهد بصری خوش ­نویسی فارسی ومطابقت آن­ ها با اصول دیزاین نتایج خود را ارئه می­ کند، منابع این پژوهش نیز کتابخانه ­ای است. یافته­ های این مقاله نشان می ­دهد که در میان اجزاء گوناگون و گسترده نظام بزرگ خطاطی و خوش­ نویسی، دو نمونه درخشان "ابداع نظام تقسیم­ بندی شکلی حروف در خوش ­نویسی " و"تدوین نظام اندازه­ گیری در روش­ نویسی " به­ وضوح با ساز و کار و پروسه "دیزاین" (وتعریف امروزی آن) مطابقت دارند. در هر دو نمونه مورد اشاره مصادیق روشنی از مسئله، چون دیدن جوانب گوناگون، پاسخ­ دهی خلاقانه و واجد ارزش های افزوده، مانند کارایی یا برآورده کردن همه نیازهای مسئله در عین ایجاز و سادگی به ­وضوح نمایان است.