عمل و ترک عمل در مثنوی و بهگود گیتا

Abstract

در این نوشتار می‌کوشیم پس از بیان ضرورت، چیستی و سرچشمه اصلی عمل، با استناد به رویکردی میان‌متنی به تحلیل مسئله عمل و ترک عمل در مثنوی و گیتا بپردازیم. این مقاله مشتمل بر سه بخش است. در بخش اول ضمن بیان مقدمه‌ای کوتاه با اشاره به مفهوم عمل و انجام تکالیف دینی بر مبنای دو کتاب مذکور از ضرورت عمل به منزله وسیله و سبب وصول به حق سخن رفته و گفته شده که شأن حقیقی انسان در این جهان عمل است نه ترک عمل. در بخش دوم مقاله از چیستی، سرچشمه اصلی و اقسام عمل سخن به میان آمده است، و گفته شده که بر اساس گزارش‌های مثنوی و گیتا عمل آدمیان بنا بر اغراض مختلف، متفاوت می‌شود. برخی از سر ترس، برخی از سر عادت و برخی از سر عشق و ایمان عمل می‌کنند. اما بنیاد حقیقت عمل در توجه به نفس عمل است. در بخش سوم نیز از مسئله ترک عمل بحث شده است. در این بخش، بی‌عملی محض در ترک تعلّق خاطر و عدم دلبستگی به نتیجه عمل تفسیر شده است. از این‌رو ترک عمل در این متون به معنی ترک تعلّق خاطر است که از عمل ناشی می‌شود. یعنی مرتبه‌ای که سالک در آن به فراسوی اغراض معتبر در این جهان خاکی دست می‌یابد.