بررسی تأثیر تغییرات ساختاری بر اشتغال و تحرک نیروی کار در اقتصاد ایران

Abstract

بیکاری یکی از نامطلوب‌ترین پدیدههای اقتصادی اجتماعی است که پیامدهایی منفی و ناگوار در زمینههای مختلف بهدنبال دارد. طی سالهای اخیر اقتصاد ایران به شکلی بحرانی درگیر این معضل می‌باشد. به‌همین علت، مبارزه با بیکاری و حل مشکل اشتغال در رأس برنامههای کشور قرار گرفته است. هدف اصلی مطالعه حاضر عبارت از بررسی تغییرات ساختاری صورت گرفته در اشتغال و نیز بررسی تحرک نیروی کار میباشد و منظور از تحرک نیروی کار در این مطالعه، انتقال نیروی کار بین بخش‌های سه‌گانه کشاورزی، صنعت و خدمات اقتصاد ایران است. تغییر ساختاریِ اقتصاد را می‌توان تغییر توازن تولید، تجارت، درآمد و اشتغال بخش‌های مختلف اقتصادی تعریف نمود. در تغیرات ساختاری اقتصاد مهمترین حوزه، حوزۀ بازار کار و سهم اشتغال بخشهای عمدۀ اقتصادی است. در این مطالعه به منظور تحلیل تغییرات ساختاری اشتغال از ضریب تغییر ساختاری و نیز جهت بررسی و تجزیه و تحلیل چگونگی انتقال نیروی کار بین بخش‌های سه‌گانۀ کشاورزی، صنعت و خدمات از شاخص نسبت کشش محصول به رشد بهره‌وری بخشی ( ) استفاده شد که برای محاسبه شاخص‌های مذکور از داده‌های بانک اطلاعات سری زمانی بانک مرکزی ایران و مرکز آمار ایران استفاده شده است. نتایج نشان داد که ضریب تغییر ساختاری اشتغال برای اقتصاد ایران بسیار کوچک است بدین معنا که افزایش در تغییرات ساختاری اشتغال ناشی از اصلاحات در زمینۀ اقتصاد خرد، با حادث شدن عوامل دیگر کاهش یافته است. همچنین محاسبه شاخص نسبت کشش محصول به رشد بهره‌وری بخشی به منظور بررسی و تجزیه و تحلیل تحرک نیروی کار و چگونگی انتقال نیروی کار بین بخش‌های سه‌گانۀ کشاورزی، صنعت و خدمات در 9 مقطع زمانی مورد بررسی بیانگر این بود که چگونگی انتقال نیروی کار بین بخش‌های سه‌گانه اقتصاد، تقریباً با مباحث نظری تطابق دارد. به‌عبارت دیگر طی دورة مورد بررسی بخش‌های با نسبت کشش محصول به رشد بهره‌وری بخشی ( ) بزرگتر، توان بالاتری در جذب نیروی کار نسبت به بخش‌های با نسبت ( ) کوچکتر در کشور داشته‌اند. تغیرات ساختاری هنگامی میتواند یک منبع بالقوه برای رشد اقتصادی باشد که با تغییر توازن بین بخشهای اقتصادی، به بهرهوری کاملتر و بهتر منابع منجر شود که در حوزۀ بازار کار به مفهوم کاهش نرخ بیکاری و افزایش اشتغال است. بدین منظور بایستی موانع تغییرات ساختاری مطلوب در اقتصاد ایران شناسایی و سپس اقدام به رفع موانع تغییرپذیری و تسهیل انجام تغییرات ساختاری در راستای افزایش درآمد و رشد و توسعۀ اقتصادی، به‌ویژه در اقتصاد وابسته به نفت ایران، شود.