ارزیابی دیدگاه جان هیک دربارۀ دلائل پیدایی تصورات مختلف از خداوند

Abstract

این مقاله به بررسی دیدگاه جان هیک - فیلسوف دین تحلیلی معاصر- دربارۀ دلایل وجود تصورات مختلف از خداوند و عدم امکان دست‌یابی به مفهوم خداوند می‌پردازد. ابتدا ضمن اشاره به تفکیک مفهوم و تصور خداوند و ویژگی‌های اساسی تصورات گوناگون از خداوند ‌‌- با تکیه بر مبانی او یعنی تفکیک نومن از فنومن کانت‌‌، «دیدن به عنوان» ویتگنشتاین متأخر و وصف‌ناپذیری خداوند ‌‌- نشان خواهیم داد که با تفکیک کانت تنها می‌توان تفکیک مفهوم خداوند از تصور او را توجیه کرد‌‌ و نمی‌توان از دست‌یابی به مفهوم خداوند دفاع کرد‌‌؛ زیرا طبق آن‌‌، راهی به نومن خداوند نیست. با تکیه بر دیدگاه ویتگنشتاین متأخر نیز هیچ تجربۀ ناب و خالصی نیست که بتوان از مفهوم خداوند سخن گفت‌‌، بلکه همواره تصوراتی از او داریم. وصف‌ناپذیری خداوند نیز مشکل تجربۀ ما را از او دوچندان کرده و باعث تصورات گوناگون از خداوند می‌شود. در پایان نیز به نتایج دیدگاه او مانند توفیق او در تفکیک مفهوم و تصور خداوند و توجیه وجود تصورات مختلف از خداوند‌‌، گشودن راه نقد و بررسی آموزه‌های مسیحی‌‌، دفاع از کثرت‌گرایی دینی و نزدیک شدن او به تصور پنن تئیستی از خداوند اشاره خواهیم کرد.