علم غیب امام علی در نهج البلاغه

Abstract

علم امام از مسائل دیرین دانش کلام است. شریف رضی احادیثی درباره علم غیب امام علی و امامان شیعه را در کتاب «نهج‌البلاغه» گرد آورده است. در میان برخی فرقه‌های اسلامی از جمله معتزلیان، دیدگاه‌هایی وجود دارد که فقط برای شخص امام علی مقام عصمت و علم غیب را پذیرفته‌ است. ابن ابی‌الحدید به عنوان یکی از شارحان بسیار مهم، از معتزلیانی است که فقط درباره شخص امام علی علم غیب و مقام عصمت را پذیرفته‌اند. با این حال شارحان شیعی نهج‌البلاغه معتقدند در «نهج‌البلاغه» اشارات و تصریحاتی درباره نوعی بودن علم غیب وجود دارد. ابن ابی‌الحدید دست کم درباره مسائل سیاسی پس از پیامبر در میان شیعیان به انصاف شناخته شده است. وی با این انصاف و آن دیدگاه کلامی به شرح کتابی پرداخته که در آن، سخن از نوعی بودن علم غیب امامان شیعه نیز به میان آمده است. همین امر موجب شده است وی در شرح بخش‌هایی از «نهج‌البلاغه» که درباره علم امامان است، در کشمکش احساس انصاف‌ورزی و اقتضائات این باور کلامی گرفتار شود و گاه به سوی این انصاف کشیده شود و گاه به سوی اقتضائات آن باور کلامی متمایل شود. شارحان شیعی نهج‌البلاغه نیز سعی کرده‌اند این رفتار دوسویه او را به چالش بکشند. مقاله حاضر دیدگاه‌های شارحان شیعی و ابن ابی‌الحدید را درباره نوعی یا شخصی بودن علم امام مقایسه کرده است.