تأملی بر سیر تمایز مقام گردآوری و مقام داوری در فلسفه و روش‌شناسیِ علم

Abstract

توجیه‌پذیری گزاره‌های معرفتی یکی از دغدغه‌های مهم و اصلی فیلسوفان در تاریخ علم بوده است. طرح تمایز میان مقام گردآوری و مقام داوری نیز در راستای ‌پاسخ‌گویی به این مسأله است. هدف این مقاله، گزارش و تحلیل سیر این تمایز در فلسفه‌ی علم و نقد آن است. مقام گردآوری، ظرف اکتشاف قوانین و نظریه‌ها و مقام داوری، ظرف موجّه‌ساختن آن نظریه‌هاست. موافقان تمایز گردآوری/داوری هر یک بنابر رویکرد فلسفی خویش، خوانش‌هایی ازاین تمایز داشته‌اند: تعاقب این دو فرآیند از بُعد زمانی و منطقی، اخذ مقام گردآوری به‌عنوان فرآیندی واقعی در علم و مقام داوری به‌عنوان چارچوبی دستوری برای علم، گردآوری برخوردار از تحلیل تجربی در برابر تحلیل منطقیِ داوری، داوری متعلق به حیطه‌ی فلسفه‌ی علم و گردآوری مختص به حوزه‌های تاریخ، روان‌شناسی و جامعه‌شناسیِ علم، تفاوت پرسش‌های ناظر به هر یک از دو مقام، قابلیت تفکیک میان تاریخ درونی و بیرونی علم، گردآوری برخوردار از منظر تاریخی-توصیفی در برابر منظر منطقی-دستوریِ داوری. اخذ این تمایز در فهم روش علم قابل نقد است که عبارتند از: ابهام این دو فرآیند به لحاظ زمانی و منطقی، دخالت مؤلفه‌های منطقی در گردآوری، عدم انحصار تمایز به دو مقام و ضرورت تمایز حداقل سه‌گانه، دخالت مؤلفه‌های غیرعقلانی در داوری، عدم تبیین رشد فراهنجاری علم و تنوع روی‌آوردها در داوری.