پژوهشی در باب زمینه‌های نظری انفصال و اتّصال گفتمانی

Abstract

یکی از روش‌هایی که در دهه‌های اخیر در روایت‌شناسی باب شده، متأثر از تحلیل نشانه- ‌معناشناختی گفتمان است که خود از رویکردهای زبان‌شناسی تعاملی به‌شمار می‌آید. در تحلیل نشانه- ‌معناشناختی گفتمان، نشانه‌های منفرد اهمیت چندانی ندارند و توجه بیشتر معطوف به نظامی فرایندی است که معنا به‌واسطۀ آن و طی جریانی پویا و سیال شکل می‌گیرد. در همین راستا، یکی از موضوعاتی که در تحلیل چگونگی تحقق گفتمان مطرح می‌شود، انفصال و اتصال گفتمانی است. با این همه، باوجود دقایقِ نظری دیدگاه اندیشمندانی همچون گرماس، فونتنی و کورتز دیده می‌شود که کاربست عملی این مبحث در تحلیل متون ادبی فقط به یک‌دسته تحلیل‌های صوری منتهی شده که نه‌تنها با رسالت نظری بنیان‌گذاران این دیدگاه در تعارض است؛ بلکه موضوع پویایی معنا را نادیده می‌گیرد. به همین سبب، پژوهش حاضر درپی آن است که ضمن بازاندیشی در برخی زمینه‌های نظری انفصال و اتصال گفتمانی، به‌منظور تقویت کارایی این رویکرد به طرح چند موضوع مغفول‌‌مانده بپردازد. البته، برخی از این پیشنهادها اساساً تازگی دارد؛ اما بعضی از آن‌ها اگرچه در تأملات نظریه‌پردازان مذکور به‌شکل صریح یا ضمنی یافته می‌شود، به هر روی، در تحلیل نهایی مغفول مانده است.