بازخوانی برون‌همسری در حماسه‌های ملّی ایران از دو منظر نظریۀ تقابل‌های دوگانۀ کلود لوی- اشتراوس و ناخودآگاه جمعی یونگ

Abstract

تقابل‌های دوگانه مهم‌ترین رکن نظریه‌ی ساختارگرایی است که در حوزه‌های مختلف زبان‌شناسی، روایت-شناسی، فلسفه، مطالعات فرهنگی، انسان‌شناسی و روان‌شناسی مورد استفاده‌ی نظریه‌پردازان ساختارگرا قرار گرفته است. کلودلوی اشتراوس، در انسان‌شناسی ساختاری از تقابل‌های دوگانه برای شناخت ساختار کلی ذهن انسان در پسِ اسطوره‌ها و اعمال مختلف فرهنگی سود جسته و معتقد است این تقابل‌ها، نخستین تلاش بشر برای ادراک محیط پیرامونش بوده است و هستی انسانی به طور کلی درگیر این دوشاخگی‌های اجتناب‌ناپذیر است. یکی از مهم‌ترین تقابل‌هایی که در نظریۀ اشتراوس بدان پرداخته می‌شود، تقابل فرهنگ در برابر طبیعت است. به زعم او خانواده و نظام خویشاوندی به عنوان اولین قرارداد اجتماعی و نقطۀ آغاز فرهنگ بشری در تقابل با طبیعت قرار می‌گیرد. مطابق دیدگاه او، برون‌همسری در تقابل با درون‌همسری (ازدواج با محارم)، نشان‌دهندۀ تقابل اساسی فرهنگ/طبیعت است. از آن‌جا که پیوندهای برون‌قبیله‌ای یا برون‌همسری یکی از مهم‌ترین انواع همسرگزینی در شاهنامۀ فردوسی و حماسه‌های ملّی متأخّر است، این پژوهش بر آن است تا ضمن بررسی این رویکرد فراگیر در متون حماسی، به بررسی تقابل‌های دوگانه در پیوندهای برون‌قبیله‌ای موجود در حماسه‌های ملّی با استفاده از نظریات لوی- اشتراوس بپردازد. از آن‌جا که تقابل ایرانیان در برابر غیرایرانیان، به تقابل خودآگاهی/ ناخودآگاهی در نظریه‌ی روان‌شناسی تحلیلی کارل گوستاویونگ راه می‌برد، در تحلیل‌‌ این رویکرد، از نظریه‌ی یونگ نیز، استفاده شده است.