تأثیر نوع طرح‌واره‌ها بر ساخت روایی در متون علمی و ادبی

Abstract

هدف از این پژوهش بررسی طرح‏واره‏های تصوری پایه در متون علمی و ادبی و مقایسة آن‌ها در چارچوب زبان‏شناسی شناختی است. به‌زعم زبان‏شناسان شناختی، اهمیت طرح‌واره‏های تصوری به‌عنوان بخشی از سازوکار زبان و تفکر این است که آن‌ها به‏عنوان مفاهیم جسمیت‌یافتة اولیه می‏توانند به‌شکلی نظام‏مند ساختار مفاهیم پیچیده‏تر را فراهم آورند. این مهم باعث اجتناب‏ناپذیر شدن واکاوی آن‌ها در بسیاری از زمینه‏ها می‏شود. ضرورت این مسئله موجب شد تا این پژوهش به بررسی طرح‌واره‏های تصوری حجمی، حرکتی و قدرتی جانسون، به‏عنوان طرح‌واره‏های پایه در متون علمی و ادبی به‌عنوان دو گفتمان کاملاً متفاوت، بپردازد. جامعة آماری شامل متون علمی با موضوع زیست‌شناسی سلولی و مولکولی و داستان‏های کوتاه معاصر فارسی زبان است. حجم نمونه شامل بیست مقالة علمی و بیست داستان کوتاه است. روش این پژوهش به‌لحاظ هدف، کاربردی و از نوع کیفی، توصیفی و استنباطی است. نتایج بررسی‏ها نشان می‏دهد که هر سه طرح‌واره در هر دو نوع گفتمان علمی و ادبی کاربرد دارند که بیشترین میزان در متون ادبی به طرح‌وارة حرکتی (52 درصد) و در متون علمی به طرح‌وارة حجمی (56 درصد) اختصاص دارد و این تفاوت بین فراوانی انواع طرح‌واره‏ها معنادار است. همچنین میزان جملات بدون طرح‌واره (91 درصد) در کل پیکرة مورد مطالعه بیشتر از جملات حاوی طرح‌واره (9 درصد) است و این تفاوت بین فراوانی این ‏دو معنادار است. نتایج پژوهش گویای آن است که استفاده از طرح‌واره در متون علمی بیشتر از متون ادبی است و این میزان با توجه به معنادار بودن این تفاوت می‏تواند به‏دلیل ساخت انتزاعی مفاهیم علمی باشد که نیاز به طرح‌واره برای بیان آن مفاهیم را درجهت درک فیزیکی آن تسهیل می‏بخشد.