تبیین ارتباط میان فرم شهر و پایداری اجتماعی (مطالعه موردی: مناطق 22گانه شهر تهران)

Abstract

توجه به پایداری اجتماعی موضوعی است که از اوایل قرن بیست و یکم مورد توجه صاحب‏نظران قرار گرفته‏است؛ بدین ترتیب پایداری اجتماعی در کنار پایداری اقتصادی و پایداری زیست‏محیطی، به عنوان یکی از مؤلفه‏های سه‏گانه دستیابی به توسعه پایدار شهری مطرح شده‏است. از طرف دیگر، فرم شهری با دربر گرفتن مؤلفه‏هایی از قبیل شبکه‏های ارتباطی، سیستم‏های حمل و نقل عمومی درون‏شهری، دسترسی‏های پیاده و دوچرخه، استخوان‏بندی فضایی، توزیع فضایی فعالیت‏ها، ریخت‏شناسی مسکن و اندازه سکونتگاه، سیمای طبیعی و سیمای غیرفضایی از ابعاد مهم شناخت و تحلیل شهر محسوب می‏شود. با توجه به درهم‏آمیزی مؤلفه‏های این مفهوم با ابعاد مختلف شهر، نقش آن بر جوانب مختلف پایداری از جمله پایداری اجتماعی انکارناپذیر خواهد بود. مطرح شدن مفهوم توسعه پایدار شهری، برنامه‏ریزان و سازمان‏های مردم‏نهاد بین‏المللی را بر آن داشت تا چارچوب‏های جدیدی را برای طراحی مجدد و بازسازماندهی مکان‏های شهری برای دستیابی به پایداری ارائه دهند. مروری منتقدانه به این رویکردها، حاکی از عدم توافق بین مطلوب‏ترین فرم شهری در زمینه پایداری است. این تناقضات در زمینه پایداری اجتماعی به دلیل ماهیت غیرملموس آن و نیز محوریت انسان و تعاملات وی در تعیین میزان این جنبه از پایداری، به اوج می‏رسد. در این پژوهش، محقق به دنبال آن است که ارتباط میان مؤلفه‏های فرم شهری و پایداری اجتماعی را در مناطق 22گانه شهر تهران با استفاده از روش پژوهش توصیفی ‏تحلیلی تبیین نماید. مدل‏های کمی تحلیل عاملی و رگرسیون خطی و نیز ابزار پرسش‏نامه ساکنین (2200 پرسش‏نامه در سطح مناطق شهر تهران) و نرم‏افزار SPSS محقق را در پیمایش این مسیر یاری رسانده‏است. یافته‏های پژوهش نشان می‏دهد ارتباط معناداری میان عوامل اصلی فرم شهری با عامل ترکیبی شاخص‏های پایداری اجتماعی (میزان دسترسی شهروندان به خدمات محلی، میزان امنیت اجتماعی، میزان مشارکت در فعالیت‏های اجتماعی و گروهی، میزان تعامل با دیگر ساکنین یا گروه‏های اجتماعی، رضایتمندی از سکونت و میزان دسترسی شهروندان به مسکن قابل استطاعت) در مناطق 22گانه شهر تهران وجود دارد.