بررسی ماهیت و فراز و فرود دولت در اندیشه ابن خلدون

Abstract

ابن خلدون را می‌توان از جمله نخستین متفکرین اسلامی‌ای دانست که در قرن هشتم هجری قمری با روشی علمی به مطالعه و بررسی پدیده‌های اجتماعی و سیاسی پرداخت و سعی کرد تا علل، اسباب و قوانین حاکم بر آنها را کشف کند. او در پی علایق تاریخی‌اش، علم نوبنیادی تحت عنوان «علم عمران» را بنا نهاد که هدفش بحث و گفتگو درباره اجتماع انسان و تمدن بشری بود. اما نکته مهم در اینجا این است که ابن خلدون به‌طور کلی هیچ‌گاه در صدد تدوین کتاب مستقلی در فن سیاست بر نیامد و بر این اساس دیدگاه سیاسی‌اش را می‌بایست به‌عنوان بخشی از نظریه اجتماعی و تاریخی وی در نظر گرفت، که به تناوب در کتاب «مقدمه»اش آمده ست. ابن خلدون گرچه در امتداد اندیشه اسلامی حرکت می‌کرد اما درک او از مفهوم سیاست و دولت، که بر بنیاد دانش عمران و رویکرد طبیعی‌محور او قرار داشت، اندیشه سیاسی وی را از سایر نحله‌های اندیشه سیاسی نظیر فلسفه سیاسی، سیاست‌نامه‌نویسی و شریعت‌نامه‌نویسی متمایز ساخته بود. او با کنار زدن هرگونه ملاحظه دستوری یا عملی، به شیوه‌ای عینی به بررسی منشاء، تکامل، دوام و تجزیه دولت (قدرت سیاسی) در مناسباتش با همه پدیده‌های اجتماعی پرداخت. این مقاله به‌طور کلی به بررسی دیدگاههای ابن خلدون در مورد ریشه‌ها، ماهیت و فراز و فرود دولت و چگونگی ارتباط این نهاد با مواردی چون: سرشت انسان، عصبیت و عمران (اجتماع) بشری می‌پردازد.