تحلیل معناشناختی مفهوم قرآنی «ایمان» با تأکید بر آرای متکلّمان مسلمان

Abstract

ایمان یکی از مفاهیم بنیادین و پرکاربرد در منابع اسلامی است، به گونه‌ای که اولین نزاع‌های علمی در تاریخ اندیشه اسلامی درباره ماهیّت ایمان بوده است. از پیامدهای عملی این نزاع علمی، پیدایش فرقه‌های مختلف اعتقادی است که حتّی در برخی موارد به تکفیر دیگر گروه‌ها کشیده شده است. با وجود این، همچنان در میان متفکّران مسلمان دیدگاه‌های مختلف و گاه متناقضی درباره آن دیده می‌شود. بنابراین، ضرورت دارد تا این مفهوم مورد واکاوی قرار گیرد، چراکه بدون داشتن درکی درست از این مفهوم، کاربست آن در مقام عمل با دشواری‌هایی مواجه خواهد شد. رسالت نوشتار حاضر تلاش برای تبیین درست این مفهوم از منظر قرآن کریم البته با بهره‌گیری و تأکید بر آرای متکلّمان مسلمان است. نوشتار حاضر در سه بخش سامان یافته است: در بخش اول، با به‌کارگیری روش انگاره‌سازی تلاش شده است به تحلیل معناشناختی منسجمی از ایمان در قرآن دست‌یابیم و در بخش دوم، برجسته‌ترین دیدگاه‌های متکلمان مسلمان در مورد ایمان: تصدیق قلبی، عمل جوارحی، دیدگاه دوجزئی، دیدگاه سه‌جزئی، اعتراف زبانی و نظریه معرفت مورد واکاوی قرار گرفته است. و بخش‌ نهایی به جمع‌بندی و نتیجه‌گیری بحث اختصاص یافته است.