تدوین مدل مفهومی موفقیت تحصیلی : یک مطالعه کیفی

Abstract

هدف از پژوهش حاضر تدوین مدل مفهومی موفقیت تحصیلی برای دانش­آموزان سال اول دبیرستان بوده است. روش پژوهش کیفی و ابزار جمع‌آوری اطلاعات مصاحبه و مطالعة متون بوده است. جامعه پژوهش، والدین دانش‌آموزان موفق، معلمان و متخصصان مشاوره و روانشناسی و متون مرتبط با موضوع بوده است. نمونه­گیری به‌صورتبه‌صورت هدفمند بوده به این صورت که تا جایی که دیگر به اطلاعات جدیدی دست پیدا نمی­شد، نمونه­گیری نیز پایان می­پذیرفت؛ بنابراین نمونه شامل 40 نفر از والدین دانش­آموزانِ موفق، 15 نفر از معلمان و 15 نفر از متخصصان رشته­های روان­شناسی و مشاوره بوده که در یک مصاحبه نیمه ساختاریافته شرکت کردند. متون مرتبط نیز شامل کتب، پایان­نامه­ها و مقالاتِ منتشرشده و قابل‌دسترس در سال‌های 1990 تا 2014 بود. داده­های حاصل از مصاحبه با روش نظریه زمینه­ای و متون به روش تحلیلِ محتوای کیفی، تحلیل شدند و مقوله­های اصلی موفقیت تحصیلی استخراج شد. بدین ترتیب عوامل موفقیت تحصیلی در چهار مقوله اصلی کدگذاری شده که هرکدام دارای مقوله­های فرعی دیگری می­شد. مقوله­های اصلی به‌دست‌آمده عبارت‌اند از: 1- عوامل فردی پایدار شامل مقوله­های فرعی هوش، شخصیت و رغبت؛ 2- عوامل فردی ناپایدار شامل خودپنداره تحصیلی، خودکارآمدی تحصیلی، اشتیاق تحصیلی، اهمال‌کاری تحصیلی، مهارت‌های تحصیلی، انگیزه پیشرفت، انطباق­پذیری مسیر شغلی و هوش هیجانی؛ 3-عوامل خانوادگی شامل شیوه فرزندپروری، مشارکت والدین، دلبستگی و وضعیت اجتماعی اقتصادی؛ 4- عوامل مربوط به جو تحصیلی شامل ادراک از جو مدرسه و جامعه. به‌طورکلی موفقیت تحصیلی از عوامل متعددی چون فرد، خانواده، مدرسه و جامعه متأثر است.