بررسی ارتباط خشک‌سالی‌های هواشناسی و آب‌شناختی در دشت هشتگرد

Abstract

دشت هشتگرد از آبخیز ساوجبلاغ با اقلیم خشک و نیمه‌خشک یکی از دشت‌هایی است که برداشت آب زیرزمینی از آن در سال‌های اخیر افزایش چشم‌گیری یافته، به‌طوری‌که در 5 سال اخیر بیش از 5 متر افت داشته، و به‌نظر می‌رسد که نقش عامل‌های مدیریتی در این دشت مهم است. در این مقاله برای یافتن اثر بارندگی و شرایط اقلیمی بر نوسان‌های تراز آب زیرزمینی داده‌های بارندگی 6 ایستگاه باران‌سنجی و 21 چاه مشاهده‌یی در دوره‌ی داده‌برداری 1371 تا 1390 به‌کاربرده شد. دوره‌های متوالی خشک‌سالی هواشناسی و آب‌شناختی با دو شاخص بارش بمعیار (SPI) و شاخص بمعیار تراز ایست‌آبی آب زیرزمینی (SWI) در مقیاس‌های زمانی 6، 9، 12، 18، 24 و 48 تهیه شد. به دلیل این که توزیع مجموعه‌ی داده‌های بارندگی و تراز ایست‌آبی آب زیرزمینی بهنجار نیست، آزمون ناسنجه‌یی من–کندال برای تعیین‌کردن روند داده‌های هواشناسی و تراز ایست‌آبی به‌کاربرده، و نشان داده شد که روند شیب تراز آب زیرزمینی در همه‌ی ماه‌های دوره کاهشی بود. بررسی همبستگی بین این دو شاخص تأخیر زمانی 24 ماهه بین خشک‌سالی هواشناسی و آب‌شناختی را نشان داد. شاخص SPI6 نیز نشان داد که بیش‌ترین خشک‌سالی در دوره‌ی خشکی در نیمه‌ی دوم سال 1375 رخ داد. نقشه‌های پهنه‌بندی خشک‌سالی با روش IDW در مقیاس زمانی 24 ماهه نشانگر روی‌دادن خشک‌سالی‌های شدید در جنوب حوزه است. در برخی جا‌ها در منطقه، بین خشک‌سالی اقلیمی و آب‌شناختی تأخیر زمانی دو ساله بود. آگاهی از این مسأله می‌تواند به مدیران و برنامه‌ریزان برای مدیریت‌کردن بهینه‌ی منابع آب کمک زیادی کند.