سامانه های بومی و سنتی استحصال آب باران در بلوچستان ایران

Abstract

ساکنان ‌منطقه بلوچستان از گذشته های دور با روش‌های ساده، آب باران و سیلاب را مهار و استفاده کرده‌‌ واز اینرو صاحب تجربه و دانش بومی ارزشمندی در این خصوص هستند. آنها درهمه مناطق اعم از کوه پایه ها ، دامنه ها، تپه ماهورها، و دره ها در دهانه خروجی آبراهه ها با ایجاد سامانه های ساده خاکی، سنگی و سنگی خاکی، سیلاب را مهار و با ایجاد زمین کشاورزی و کشت سیلابی به احداث نخلستان و کشتزار پرداخته و بخشی از معیشت شان را تامین میکنند. این روشها انواع مختلفی داشته که بعضا متروک و رها شده و برخی موجود و در زمان بارندگی فعال و عمل می نمایند. نظر به اهمیت این موضوع ، بر آنیم تا با هدف شناخت نظامند این سامانه های فعال به بیان دو نمونه از آنها بنام "خوشاب" و "دربند" بپردازیم. سامانه "خوشاب" در حاشیه‌ی رودخانه‌ها، دشت‌های دامنه‌ای و در میان تپه ماهورها احداث و اجزاء آن شامل: دیواره‌ی سنگی یا خاکی، کف‌بند، نهرسیلاب‌رسان، دروازه‌ی سیلاب‌گیر، سر‌ریز، دریچه‌ی تخلیه و زمین‌کشاورزی می باشد که همگی‌ با دست و دانش بومی مردم ساخته شده‌اند. مساحت آنها از 4 /0 تا 5/2 هکتار متفاوت هستند. سامانه «دربند»خاص دره های مناطق کوهستانی با هدف، ایجاد خاک و نخلستان دیم است. اجزاء آن‌‌ شامل زمین، بند سنگی و سر‌ریزند که با دست و دانش بومی مردم بنیان شده‌اند. مساحتی از 500 مترمربع تا 5/ 0 هکتاردارند. این سامانه ها علاوه بر تأمین معاش روستاییان و عشایر، نقش مهمی در کنترل سیلاب، نگهداشت رسوب، حفاظت خاک، توسعه‌ی منابع‌آب،و ماندگاری ساکنین خاصه عشایر بلوچستان، دارند. این همه، بخشی از تحقیقی است که با هدف شناسایی و ارزیابی روش‌های مختلف سنتی بهره‌برداری از سیلاب در ‌بلوچستان با استفاده از روش‌های میدانی حاصل شده است.