نقش روزهای بارانی در پیش‌بینی منحنی تداوم جریان در اقلیم‌های مختلف ایران

Abstract

بهبود و توسعه­ی پیش­بینی­ها­ در آبخیزهای بی‌آمار نیازمند شناخت مؤلفه­های مؤثر و فهم و درک برهم­کنش بین مؤلفه­های مختلف و پاسخ آب‌شناسی در اقلیم‌های مختلف است. مهم‌ترین مؤلفه­ی مؤثر بر شاخص­های منحنی تداوم جریان، بارش و مشخصه­های آن است. با توجه به این­که منحنی تداوم جریان نماینده­ی پاسخ آب‌شناختی ‎­آبخیز است، بررسی و شناخت تأثیر توزیع زمانی بارش بر آن می­تواند به شناخت مؤلفه­های پیش‌بینی‌کننده­ برای براورد منحنی تداوم جریان در آبخیزهای بی‌آمار کمک کند. هدف از این پژوهش بررسی رابطه­ی تعداد روز­های بارانی و شاخص­های منحنی تداوم جریان در اقلیم‌های مختلف کشور است. آبخیزهای هر منطقه­ی اقلیمی با استفاده از نقشه­ی اقلیم کشور و روی‌هم­گذاری آن با مرز آبخیزهای رتبه‌ی چهار تفکیک، و 314 ایستگاه آب‌سنجی با آمار مناسب و دوره­ی مشترک آماری (2011-1976) در شش منطقه‌ی اقلیمی انتخاب شد. منحنی تداوم جریان با استفاده از داده­های آبدهی روزانه با نرم‌افزار هایدرو آفیس (2015) ترسیم و شاخص­های Q₂، Q₅، Q₁₀، Q₁₅، Q₂₀، Q₅₀، Q₇₅ و Q₉₀‌استخراج شد. تعداد روز­های بارانی برای هر آبخیز محاسبه، و روابط رگرسیونی بین شاخص­های منحنی و تعداد روزهای بارانی سال در مناطق مختلف اقلیمی استخراج و تحلیل شد. نتایج‌نشان داد که روابط همبستگی بین شاخص­های بخش ابتدایی منحنی تداوم جریان با میانگین سالانه‌ی تعداد روزهای بارانی در تمامی حوزه­های منتخب از اقلیم‌های مختلف، رابطه‌یی ضعیف و اعتمادنکردنی برای تحلیل منطقه­یی و پیش­بینی و برآورد است. این رابطه برای بخش انتهایی منحنی شامل شاخص­هایQ₇₅ و Q₉₀رابطه‌یی قوی با ضریب تبیین مناسب است. میانگین ضریب تبیین شاخص­هایQ₇₅ و Q₉₀با میانگین سالانه‌ی تعداد روزهای بارانی در آبخیزهای اقلیم‌های مختلف تقریباً برابر (0/66) است. این یافته اهمیت تعداد روزهای بارانی را به‌مانند عامل پیش­بینی‌کننده‌ی شاخص­های کم‌آبی مربوط به بخش انتهایی منحنی تداوم جریان در اقلیم‌های مختلف نشان می­دهد. بنابراین پیشنهاد می­شود از مؤلفه­ی تعداد روزهای بارانی به­جای عامل پیش­بینی­کننده برای برآورد شاخص­های بخش انتهایی منحنی تداوم جریان استفاده شود، و استفاده‌ی از آن برای برآورد سایر شاخص­ها توصیه نمی­شود.