سرچشمه‌‌‌‌‌‌‌‌های متنی کهن؛ سیری در منابع تفسیر نعمانی

Abstract

رساله‌‌‌‌‌‌‌‌ مشهور به تفسیر نعمانی، رساله‌‌‌‌‌‌‌‌ای در علوم قرآنی است که در آن افزون بر مباحث قرآن‌‌‌‌‌‌‌‌شناختی، برخی موضوعات کلامی بررسی و به نقد برخی از نظریات مورد انتقاد مؤلف پرداخته شده است. به سبب نبود سلسله اسناد در بخش‌‌‌‌‌‌‌‌های مختلف این رساله و عدم ارجاع به منابع پیشین، در نگاه نخست چنین به نظر می‌‌‌‌‌‌‌‌رسد که این رساله متنی مستقل و بدون ارتباط با منابع دیگر باشد. پرسش مطرح در این باره، این است که آیا این رساله متنی مستقل است و ارتباطی با منابع پیش از خود ندارد یا اینکه این ارتباط وجود دارد؟ پرسش دیگر اینکه این رساله مربوط به چه دورۀ زمانی است؟ آیا می‌‌‌‌‌‌‌‌توان این رساله را تاریخ‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری کرد؟ در این مقاله تلاش شده است با کاوش در کتاب‌‌‌‌‌‌‌‌ها و منابع موجود، به این پرسش‌‌‌‌‌‌‌‌ها پاسخ داده شود. پس از جستجو روشن می‌‌‌‌‌‌‌‌شود که از جمله سرچشمه‌‌‌‌‌‌‌‌های تفسیر نعمانی، تفسیر منسوب به علی بن ابراهیم قمی، رسالۀ‌‌‌‌‌‌‌‌ شافعی و آرا و آثار هشام‌‌‌‌‌‌‌‌ بن‌‌‌‌‌‌‌‌ حکم، مفضل‌‌‌‌‌‌‌‌ بن عمر جعفی و بکر بن صالح رازی است. گام‌‌‌‌‌‌‌‌های بعدی پس از این کاوش، می‌‌‌‌‌‌‌‌تواند مسند‌‌‌‌‌‌‌‌سازی متن رساله و تاریخ‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری آن با توجه به این منابع باشد