بررسی عوامل مؤثر بر کارآیی فنی و انرژی تولید پیاز در دشت تبریز: کاربرد و مقایسه توابع تولید فیزیکی و هم‌ارز انرژی

Abstract

مهم‏‌ترین هدف بخش کشاورزی در فرآیند توسعه، تأمین نیازهای غذایی جمعیت رو به رشد جهان است. بنابراین، بهره‌­گیری اصولی از منابعی همچون انرژی در راستای ارتقای کارآیی واحدهای کشاورزی و کاهش آلودگی­‌های زیست­‌محیطی ضرورت می­‌یابد. بدین ترتیب، هدف مطالعه حاضر اندازه­‌گیری کارآیی فنی و انرژی تولید پیاز در دشت تبریز و تعیین عوامل مؤثر بر آن بود. داده‌های مورد نیاز از طریق تکمیل پرسشنامه از 140 کشاورز پیازکار منطقه در سال زراعی 1402-1401 جمع­آوری و سپس، با استفاده از روش هم­‌ارزهای استاندارد، به واحد انرژی تبدیل شدند. آنگاه برای محاسبه کارآیی، برآورد توابع تولید فیزیکی و هم­ارز انرژی با رهیافت تولید مرزی تصادفی صورت گرفت. همچنین، برای شناسایی عوامل مؤثر بر کارآیی، الگوی رگرسیونی توبیت به‌کار گرفته شد. نتایج تخمین تابع ترانسلوگ مرزی تصادفی مؤید آن بود که عوامل تولید بذر، آب، نیروی کار، کود شیمیایی و سم دارای تأثیر معنی‌دار بر مقدار تولید و انرژی خروجی محصول پیاز دارند. همچنین، برابر یافته‌های پژوهش، میانگین کارآیی فنی برابر با 73 درصد و کارآیی انرژی 74 درصد بود. برآورد الگوی توبیت نشان داد که سن، سطح تحصیلات، تعداد قطعات زمین زراعی، میزان سطح زیر کشت، درآمد کشاورز و شرکت در کلاس‌های ترویجی از جمله عوامل تأثیرگذار بر کارآیی فنی و انرژی بودند. از این‏رو، نتایج و یافته‌های مربوط به مقادیر کارآیی و عوامل تأثیرگذار بر آن در هر دو مورد همسو و تقریباً یکسان بوده و برای افزایش کارآیی فنی و انرژی، تماس و بهره‌گیری از تجارب و مهارت‌های کاربردی کشاورزان باسابقه توصیه می­‌شود؛ افزون بر این، با تولید محصول در قطعات محدود ولی بزرگ‏تر، می­‌توان به افزایش کارآیی و بهره­‌مندی از مزایای صرفه­‌های مقیاس دست یافت.