بررسی اثر ردپای بوم‌شناختی و کسری بوم‏‌شناختی بر کیفیت محیط زیست در ایران

Abstract

در تحلیل رابطه میان رشد اقتصادی و کیفیت محیط زیست، بسیاری از مطالعات از متغیرهای مرتبط با کیفیت هوا مانند میزان انتشار آلودگی یا ردپای کربن استفاده کرده‌­اند. در مطالعه حاضر، علاوه بر انتشار دی­‌اکسیدکربن، از روش ارزیابی ردپای بوم‌­شناختی و کسری بوم‌­شناختی نیز به‌­عنوان متغیرهای نشان‌­دهنده کیفیت محیط زیست استفاده شده که در سال‌های اخیر، ردپای بوم‌‏شناختی به‌عنوان شاخصی برای تعیین کیفیت محیط زیست پذیرفته شده است، زیرا این روش ابعاد جامع­‌تر محیط زیست شامل زمین‌های زراعی، چراگاه‌ها، مناطق ماهی­گیری، جنگل‌ها و ردپای کربن را در نظر می‌گیرد. در پژوهش حاضر، با استفاده از روش گروهی پردازش داده‌­ها (GMDH)، مهم‌ترین متغیرهای اثرگذار بر کیفیت محیط زیست انتخاب شدند. از آنجا که در مطالعات مرتبط با رابطه میان کیفیت محیط زیست و رشد اقتصادی، چندین متغیر دیده شده است، می‏‌توان از روش گروهی پردازش داده‌­ها در انتخاب متغیرهای کلیدی تحلیل زیست‏‌محیطی سود جست. نتایج مطالعه نشان داد که متغیرهای مصرف انرژی، ارزش‌­افزوده بخش کشاورزی، تولید ناخالص داخلی و آزادی تجارت عوامل تعیین­‌کننده کیفیت محیط زیست به‌‏شمار می‌‏روند. بر اساس این نتایج، فرضیه منحنی زیست‏‌محیطی کوزنتس برای هر سه مدل در بلندمدت تأیید می‏‌شود؛ همچنین، بر حسب ردپای بوم­‌شناختی، با افزایش تولید ناخالص داخلی، شرایط بوم‌­شناختی بهبود می­‌یابد، در حالی که با در نظر گرفتن انتشار آلودگی و کسری بوم­‌شناختی، تولید ناخالص داخلی در مرحله اول منحنی زیست‌‏محیطی کوزنتس قرار دارد. ضریب متغیر آزادی تجارت نیز نشان داد که یک درصد افزایش در میزان تجارت منجر به 0/11 تا 0/24 درصد بهبود در شاخص‌­های منتخب کیفیت محیط زیست می­‌شود. در خصوص انرژی نیز ضرایب به‌­دست­‌آمده نشان داد که با یک درصد افزایش مصرف انرژی، انتشار دی­‌اکسید­کربن 0/28، ردپای بوم­‌شناختی 0/75 و کسری بوم­‌شناختی 0/72 درصد افزایش می­‌یابد. همچنین، مشخص شد که با افزایش سهم ارزش افزوده بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی به میزان یک درصد، انتشار دی‌­اکسیدکربن، ردپای بوم‌­شناختی و کسری بوم‌­شناختی، به‌‏ترتیب، 0/13، 0/15 و 0/46 درصد افزایش می‌­یابد. با توجه به اثر مطلوب تجارت بر کیفیت محیط زیست، آزادسازی تجاری یمی از پیشنهادهای پژوهش حاضر و پیشنهاد دیگر آن نیز کاهش مصرف انرژی به­‌ویژه از طریق کاهش یارانه حامل‌­های انرژی است..