نگرشی انتقادی بر چرایی گسست میان هویت زن در انقلاب اسلامی و دورۀ معاصر

Abstract

بیان مسئله: انقلاب اسلامی به‌مثابه یک نیروی گذار گفتمانی به الغای مؤلفه‌های فرهنگ غرب‌گرایانه ـ باستان‌گرایانه گفتمان سلطنت و ایجاد یک نظم گفتمانی جدید بر محوریت هویت اسلامی ـ ایرانی منجر گردید که این تغییر به شکل‌گیری گونه متفاوتی از هویت فردی در جامعه ایرانی و نیز هویت ملی در عرصه بین‌المللی انجامید. با گذشت چهار دهه از انقلاب اسلامی، برساختی که از زن در جامعه پسا انقلاب صورت تحقق‌یافته نسبت به دوره پیش از خود، دستخوش تحول اساسی شده و نوعی هویت برساخت‌گرا را برای زن خلق کرده؛ چنانچه ظهور رسانه‌های جمعی در بستر ظهور پردامنه فرایند دموکراتیزاسیون فناوری بر تشدید فرایند بازنمایی هویت زنانه تأثیر مستقیم گذاشته است.پرسش اصلی: دلایل عمده بروز شکاف میان هویت گفتمانی زن در آینه انقلاب اسلامی با هویت برساخته از او درون فضای سایبرنتیک و به‌طور مشخص تعاملات زنان در رسانه‌های اجتماعی چیست؟نظریه و روش: این پژوهش از روش تفکر انتقادی سهیل عنایت‌الله در مقام الگوی تحلیل و نیز از نظریه سازه‌انگاری در مقام سازه نظری تحقیق بهره برده است.یافته تحقیق: گسست میان هویت گفتمانی زن با هویت برساختی زن در دوره معاصر را می‌توان از حیث علل در سه سطح تبیین کرد: در سطح علل، مؤلفه‌هایی چون نقص در فرایند جامعه‌پذیری نظم هنجاری انقلاب اسلامی؛ عدم توجه به سنّت‌های اجتماعی؛ عدم توجه به نقش و تأثیر فرهنگ فناوری؛ عدم توجه به رابطه مقوم ساختار - کارگزار در سیاست‌گذاری فرهنگی؛ ضعف در سیاست‌گذاری رسانه‌ای و نیز ظهور نسل - قابل اشاره است. در سطح علل گفتمانی توجه به گفتمان رهایی‌بخش و در سطح علل اسطوره‌ای، فقدان توجه به تفاوت‌های انسان‌شناختی در قالب سه‌گانه انسان سنّتی، انسان مدرن و انسان فرامدرن یا سایبرنتیکی موجده وضعیت گسست گفتمانی و هویتی زن در جامعه ایران امروز است.