بررسی اثرات زلزله بر ساختار خانواده های روستایی (مطالعه ی موردی روستاهای کوییک سر پل ذهاب پس از زلزله ۱۳۹۶)

Abstract

این پژوهش به بررسی تغییرات اجتماعی خانواده‌ها پس از وقوع زلزله کرمانشاه در سال ۱۳۹۶ می‌پردازد. سؤال اصلی این است که تغییرات اجتماعی پس از فاجعه در خانواده کدامند و آیا مواجهه جامعه محلی با فرآیند بازسازی و کمک‌رسانی، بنیان‌های سنتی، به‌ویژه مردسالاری را تضعیف و زمینه را برای توانمندسازی زنان فراهم می‌کند؟ روش تحقیق این پژوهش، روش کیفی با استفاده از مصاحبه‌های عمیق نیمه ساخت یافته و برگزاری گروه‌های کانونی متمرکز در روستاهای «کوییک» «شمشیری» و «تیمی حواس» بوده و تحلیل داده ها با تکنیک تحلیل تماتیک صورت پذیرفته است. در یافته های حاصل از مقوله بندی مفاهیم، مقولات محوری «پیشرانی زنانه»،‌ «گسست هنجاری»، «فردگرایی رو به تزاید در خانواده»، «افزایش استقلال اقتصادی زنان»، «تغییر عادات غذایی»، «تغییر چرخه خواب و بیداری و افزایش شب بیداری» و «تغییر پوشش دختران جوان از سبک بومی به سبک ملی» بوده و تحولات خانواده بر این اساس تحلیل شده است. این تغییرات در عین حال که به چالش هایی همچون افزایش تعارضات خانوادگی منجر شده، فرصت هایی برای بازتعریف هنجارها و ارزش ها ایجاد کرده است. آنچه بدیهی است از دل فاجعه ی اتفاق افتاده الگوهای جدیدی در حال شکل گیری است که بیشتر مبتنی بر هویت فردی است. در این میان بین نبرد میان سنت (به ویژه سنت دیرپای مردسالاری) و هویت فردی و در واقع فردگرایی به نظر می رسد فردگرایی دست بالا را دارد. فاجعه وقتی با قدرتی بالا اتفاق می افتد که به کل زیرساختها و ساختارهای موجود صدمه وارد می کند از سوی دیگر فضایی برای برون رفت از ساختارهای کهنه ایجاد می کند. لذا می توان اذعان کرد که فجایع همانقدر که ویرانگرند آفریننده نیز هستند. فجایع می توانند سنت هایی که به مرور زمان کارکرد خود را از دست داده اند و در جامعه جدید جایی ندارند سریعتر از میان ببرند. گرچه به نظر می‌رسد که رسومی که در جوامع کارکردهای خود را از دست داده اند و یا به نوعی دارای کارکرد منفی شده‌اند دیر یا زود از میان می روند فجایع به عنوان یک تسهیل کننده می تواند این روند را سرعت بخشد. فجایع همانقدر که می تواند فرصت ها را از بین ببرد برای عده ای می‌تواند فرصت آفرین باشد و این منظری است که تا به حال به آن توجه درخوری نشده است. در معرض توجه قرار گرفتن گروه های در حاشیه همچون زنان، ورود منابع مالی قابل توجه به منطقه ی زلزله زده، رویارویی جامعه ی محلی با خیرین، نیروهای امدادی، تشکل های غیردولتی و سایر امدارسانان از جمله بسترهایی است که زمینه ساز تغییرات ساختاری در جامعه ی فاجعه دیده می شود. هرگروه از تازه واردین با هر هدفی خرده فرهنگ های خود را به همراه می آورند و جامعه ی فاجعه دیده را تحت تاثیر قرار می دهند.