تحلیل ویژگی‌های بصری نگاره‌های نسخه خطی مثنوی معنوی محفوظ در کتابخانه مجلس شورای اسلامی ایران

Abstract

شکل گیری نگارگری ایران در بستر شعر، عرصه­ای برای هماهنگی در بیان و همسویی درونی با ادبیات فراهم آورده است. شناخت و فهم تعابیر نگارگری به ویژه در بیان موضوعاتی با مفاهیم عرفانی که به دلیل انتزاعی بودن و انتقال بیان پیچیده­تر کمتر مورد توجه نگارگران واقع شده موضوعی قابل ملاحظه قلمداد می­شود. در این میان یکی از نمونه­های مصور عرفانی- تعلیمی نسخه ای ناشناخته از مثنوی معنوی متعلق به قرن11-12ه.ق با پنج نگاره و به کتابت اولیاء کازرونی موجود در کتابخانه مجلس شورای اسلامی است که در مقاله حاضر به آن پرداخته شده است. هدف این پژوهش شناخت ویژگی­های تصویری و کیفیت بیان هنری و محتوایی نگاره­های این نسخه بوده است. روش جمع آوری اطلاعات از طریق دسترسی مستقیم به اسکن نسخه و منابع کتابخانه­ای صورت گرفته است و با شیوه توصیفی-تحلیلی به دنبال پاسخ به این سوال بوده که ویژگی­های بصری نگاره­های نسخه مثنوی معنوی کدام است و به چه نسبتی در ایجاد بیان هنری و کیفیت محتوایی به کار گرفته شده­اند؟ دستاورد نتایج بیانگر آن بوده که عناصر و عوامل بصری همچون حاکمیت فضای رنگی تیره و تاًکید رنگ­های گرم، ترکیب بندی پلانی و زیگزاگی، جهت­گیری فعال تپه­ها و بناها به سمت بالا، استفاده از پلان­های متعدد برای نمایش صحنه­های مختلف داستان و ترسیم عناصری جایگزین با عناصر متن داستان، ویژگی­هایی هستند که در جهت انتقال مفهوم داستان به کار رفته­اند. همچنین نحوه رنگ­پردازی و خصوصیات ظاهری پیکره­ها و حالات و حرکاتشان ویژگی­های سبکی منحصر به فردی داشته و نشان دهنده یک شیوه محلی از دوره صفوی است.