پایش خشکسالی بر اساس شاخص NDVI و تأثیرات آن بر روستاهای شهرستان شیراز

Abstract

خشکسالی‌های اخیر و تغییرات اقلیمی تأثیرات عمیقی بر منابع طبیعی و کشاورزی شهرستان شیراز در استان فارس گذاشته‌اند. خشکسالی به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین چالش‌های توسعه پایدار روستاهای شهرستان شیراز شناخته می‌شود. تأثیرات عمیق این پدیده بر کشاورزی، معیشت، مهاجرت، زیست‌محیطی و بهداشت عمومی، نیاز به مطالعات علمی دقیق و داده‌محور را دوچندان می‌کند. بهره‌گیری از شاخص‌های سنجش‌ازدور همچون شاخص پوشش گیاهی نرمال شده و استفاده از داده‌های ماهواره‌ای، امکان پایش تغییرات پوشش گیاهی و ارزیابی شدت خشکسالی در مناطق روستایی را فراهم می‌کند. این پژوهش باهدف ارزیابی این اثرات با استفاده از شاخص پوشش گیاهی نرمال‌شده و داده‌های سنجش‌ازدور در بازه زمانی 2016 تا 2023 صورت گرفت. داده‌های به‌دست‌آمده از تصاویر ماهواره‌ای و تحلیل شاخص پوشش گیاهی نرمال شده نشان‌دهنده کاهش چشمگیر پوشش گیاهی و افزایش شدت خشکسالی در این منطقه است. این تغییرات منجر به کاهش منابع آبی، تخریب پوشش گیاهی و از بین رفتن تعادل اکوسیستم‌های محلی شده‌اند. کاهش تولیدات کشاورزی، فرسایش خاک و کاهش بهره‌وری زمین‌های زراعی از جمله پیامدهای اصلی این وضعیت بحرانی است. این شرایط موجب افزایش مهاجرت از مناطق روستایی به مناطق شهری و افزایش فشار بر زیرساخت‌های شهری شده است. از حدود سال 2021 به بعد، به‌طور کلی شاهد کاهش در مقادیر شاخص هستیم که می‌تواند بیانگر روند افزایش خشکسالی و کاهش بارندگی در منطقه باشد. این کاهش تدریجی به‌ویژه در سال 2023 به وضوح مشهود است، که نشان می‌دهد پوشش گیاهی در منطقه شیراز تحت فشار قرار گرفته است. مقایسه نقشه‌های مربوط به شاخص شهرستان شیراز در سال‌های 2016 و 2023 نشان‌دهنده روند کاهش کیفیت پوشش گیاهی در این بازه زمانی است. این کاهش، به‌ویژه در مناطق روستایی، تهدیدی جدی برای معیشت روستاییان و پایداری زیست‌محیطی منطقه به حساب می‌آید. برای مقابله با این چالش‌ها، استفاده از اقدامات اصلاحی نظیر بازسازی پوشش گیاهی، مدیریت پایدار منابع آبی، اجرای طرح‌های آبخیزداری و ترویج کشاورزی هوشمندانه پیشنهاد می‌شود.