شاخص‌های مدیریت آب در سامانه‌های آبیاری بارانی و سطحی (مطالعه موردی: استان چهارمحال و بختیاری)

Abstract

تنش‌های ناشی از ناترازی عرضه و تقاضای آب در جوامع مختلف، ضرورت صرفه جویی و مصرف بهینه آب به منظور پایداری تولید و تأمین امنیت غذایی را مضاعف نموده است. این پژوهش با هدف دستیابی به مدیریت بهینه مصرف آب در سامانه‌های آبیاری بارانی و سطحی بمدت سه سال در ایستگاه تحقیقاتی چهارتخته استان چهارمحال و بختیاری، اجرا گردید. در این پژوهش ضمن ارزیابی شاخص‌های راندمان آبیاری و کارآیی مصرف آب، مقادیر آب‌های تلف شده (آب‌های نفوذ عمقی، روانآب سطحی، بادبردگی و تبخیر) بررسی شدند. برای تجزیه و تحلیل مقادیر آب تلف شده در سامانه‌های آبیاری، از دو قطعه جداگانه دارای لایسیمتر و تحت کشت یونجه، و معادله بیلان آبی استفاده شد. نتایج نشان داد که میانگین میزان آب آبیاری در روش‌های آبیاری بارانی و سطحی به ترتیب 11298 و 18313 مترمکعب در هکتار بوده است و میزان آب آبیاری در روش آبیاری بارانی 38 درصد نسبت به روش آبیاری سطحی کاهش داشته است. میانگین میزان تبخیر و تعرق گیاه در روش‌های آبیاری بارانی و سطحی به ترتیب 702 و 676 میلیمتر در سال بود و تغییر روش آبیاری تاثیر قابل­ملاحظه‌ای در میزان تبخیر و تعرق گیاه نداشته است. در روش آبیاری بارانی میانگین مجموع تلفات بادبردگی، تبخیر و نفوذ عمقی 33/6 درصد بود، در حالی که در روش آبیاری سطحی نزدیک به 20 درصد آب آبیاری به صورت روانآب سطحی و 43 درصد آب آبیاری به صورت نفوذ عمقی از دسترس گیاه خارج شده است. این نتایج نشان داد که میانگین راندمان آبیاری در روش‌های آبیاری بارانی و سطحی به ترتیب 62/2 و 36/9 درصد بوده است و راندمان آبیاری در روش آبیاری بارانی نسبت به روش آبیاری سطحی 69 درصد افزایش یافته است. متوسط کارآیی مصرف آب علوفه‌تر در سامانه‌های آبیاری بارانی و سطحی به ترتیب 6/2 و 4/2 کیلوگرم بر متر مکعب و برای علوفه خشک 1/8 و 3/1 کیلوگرم بر متر مکعب بدست آمد و شاخص کارآیی مصرف آب در سامانه آبیاری بارانی در تولید علوفه‌تر و خشک به ترتیب 1/48 و 1/35 برابر سامانه آبیاری سطحی بوده است. مقایسه آماری میانگین پارامترهای اندازه‌گیری شده با استفاده از آزمون تی نشان داد که کارآیی مصرف آب و راندمان‌ آبیاری در سامانه‌های آبیاری بارانی و سطحی در سطح 5 درصد دارای اختلاف معنی­داری بودند.