اصول بایسته برای بازتولید امت معیار در اندیشۀ سید جمال‌الدین اسدآبادی

Abstract

سید جمال‌الدین اسدآبادی، از اندیشه‌وران سدۀ معاصر، در روزگاری می‌زیست که بیگانگان بر کشورهای اسلامی تسلط یافته بودند و شرایط اجتماعی مسلمانان آشفته بود. اندیشه‌های او در باب فهم و تفسیر قرآن، هم سرآغاز رویکرد و گرایش اجتماعی است که از آن با نام گرایش عصری، هدایتی و تربیتی نیز یاد می‌شود و هم جریان‌ساز بوده و تأثیری شگرف بر مفسران پس از خود دارد. مسئلۀ اصلی این پژوهش، بازیابی و تحلیل مستندات و داده‌های قرآنی در آثار سید جمال است تا اندیشۀ قرآنی او را دربارۀ اصول تعالی امت‌ها و مصادیق امت تکامل‌یافته بازسازی کند. یافته‌های پژوهش که به روش تحلیلی-توصیفی انجام گرفت، نشان می‌دهد سید جمال امت نخستین اسلام را امتی باشکوه و تعالی‌یافته می‌داند و درصدد است با بازخوانی آیات قرآن و دستیابی به اسباب تعالی امت‌ها، امت نخستین را بازسازی کند. دستاورد این پژوهش بازسازی پانزده اصل دستیابی به امت معیار در دو حیطۀ نظری و رفتاری است. از اصول مهم در اندیشۀ سید جمال، جایگاه عالمان و مفسران قرآن است که بایستی افزون بر حکمت، خبرگی و احاطۀ علمی در مسائل نظری، در حیطۀ اجرا نیز وارد شوند. عالمان نخست باید از چالش‌های اجتماعی آگاهی یابند و درصدد رفع آن در ساحت‌های گوناگون سیاسی، تربیتی و اجتماعی برآیند.