منازل و مقامات سیر و سلوک در مشرب عرفانی روزبهان بقلی

Abstract

یکی از اساسی­ ترین مباحث در طی طریق معنوی و سلوک عرفانی، مراحلی است که سالک در این سفر انفسی باید آن­ها را پشت سر بگذارد. بررسی متون عرفانی از ابتدا تا سده هفتم نشان‌می­ دهد که درباره تعداد مراحل سلوک میان عارفان اختلاف نظر وجود داشته، به گونه­ ای که تعداد این مراحل از حداقل سه مرحله تا ده هزار مرحله گزارش شده است. شیخ روزبهان بقلی (متوفی 606 ق) نیز از جمله عارفانی است که در باب مراحل سلوک و مراتب آن نظرگاهی منحصر به فرد و متمایز دارد. نویسندگان مقاله حاضر، نخست آراء پراکنده­ روزبهان در باب منازل و مقامات سلوک را از کتاب­ های عبهرالعاشقین، رساله القدس، غلطات‌السالکین، شرح شطحیات و کشف‌الاسرار و مکاشفات‌الانوار جمع­ آوری کرده و سپس با تحلیل آن­ها، منظومه فکری شیخ و مراتب سلوکِ روزبهانی را ترسیم‌کرده ­اند. جستجو در آثار روزبهان نشان‌می­ دهد که سلوک مورد قبول وی، دارای سه منزلگاه اصلی یعنی «عشق انسانی، فنا در عشق الهی و هستی» است و هر کدام از این منازل نیز شامل چندین مقام است. منزل نخست و دوم متشکل از دوازده مقام و منزلگاه آخر نیز دارای دو مقام است. نیز به نظر می­ رسد سه مفهومِ «زیبایی، عشق و تجلّی» در تمام مراتب سلوک روزبهانی دیده می ­شوند و با منظومه فکری شیخ پیوندی ناگسستنی دارند.