تحلیل ساختار روایت در سوره‌های مدنی قرآن کریم

Abstract

روایتگری داستان یکی از مفاهیم قرآنی است که در سراسر آن مشاهده می‌شود و به دوره مکّه یا مدینه اختصاص ندارد، گرچه طرح اولیّه بیشتر داستان‌ها در سوره‌های مکّی است و در سوره‌های مدنی تکرار یا پیرفت دیگری از آن داستان روایت می‌شود. در پژوهش حاضر با کاربست چهار مؤلّفه‌ی نحوه پراکندگی، ساخت و بسامد واژگان، ساخت نحوی و مخاطب به بررسی ساختار روایات سوره‌های مدنی پرداخته شده تا از رهگذر آن، ارتباط ساختار داستان‌ها با بستر کلام و فضای نزول تحلیل و تبیین شود. واکاوی مؤلّفه‌ها‌ی یاد‌شده در داستان‌های سوره‌های مدنی، این حقیقت را آشکار می‌سازد که روایتگریِ سرگذشتِ پیشینیان کاملاً متأثّر از زمینه‌ی سخن، فضای نزول آیات و احوال مخاطب است. به همین دلیل پیرفت‌های مختلف یک داستان در سوره‌های مختلف پراکنده است. همچنین با عنایت به حضور یهودیان در مدینه، داستان بنی‌اسرائیل و مواجهه آنان با پیامبران الهی بر سایر داستان‌ها در سوره‌های مدنی غلبه دارد. از سوی دیگر در سیاق روایتگری داستان، واژگانی اختصاصی و تکامد به کار رفته که زمینه بیشتر آن، داستان‌های بنی‌اسرائیل است. دو خطاب اختصاصی آیات نیز متوجه ایشان است. به‌علاوه از آنجا‌که مسلمانان در مدینه برای غلبه بر دشمنان به قوّت قلب نیاز داشتند، نصرت‌ الهی در حوادثِ پیشین، یادآوری می‌شود.