ارزیابی تنوع ارقام و ارتباط‌سنجی برخی از ویژگیهای زراعی در گندم‌ نان

Abstract

چکیدهسابقه و هدف: بررسی تنوع ارقام گیاهان زراعی و روابط بین صفات مهم اقتصادی آنها شامل عملکرد دانه، اجزای عملکرد دانه و ویژگیهای فنولوژیکی در گیاهان زراعی از اهمیت زیادی برخوردار است. گندم هم ازنظر انرژی و هم مواد مغذی صروری، اهمیت دارد. در برنامه‌های اصلاحی گندم، عملکرد و اجزای عملکرد، مورد توجه قرار گرفته و درک بهتر رابطه آنها با همدیگر منجر به دستیابی به ارقام پرمحصول خواهد شد. در مقایسات ارقام زراعی، هم شامل مرسوم یا جدید بودن روشهای مقایسه، و هم جدید بودن ارقام یا واریته‌ها حائز اهمیت است. مواد و روش‌ها: در این تحقیق، تعداد 94 رقم گندم نان (شامل 4 رقم شاهد) در قالب طرح آگمنت با 3 تکرار در سال زراعی 99-1398 در دانشکده کشاورزی دانشگاه ایلام کشت گردید. بعد از انجام عملیات کاشت، داشت (آبیاری نرمال و رعایت مبارزه با علفهای هرز و وجین دستی) و ثبت اطلاعات فنولوژی و مورفولوژی شامل روز تا جوانه‌زنی، روز تا پنجه‌زنی، روز تا ساقه‌دهی، روز تا گلدهی و روز تا رسیدگی کامل، تعداد پنجه، تعداد برگ، ارتفاع گیاه، تعداد گره، طول پدانکل، طول سنبله، تعداد سنبلچه در سنبله، وزن هزار دانه و عملکرد دانه، با بررسی نرمال بودن داده‌ها صورت گرفت. تجزیه داده‌ها با استفاده از برخی روش‌های آماری ساده و پیشرفته و نیز برخی روش‌های آماری چندمتغیری (تجزه به مؤلفه‌های اصلی و تجزیه تشخیص (DA) و تجزیه کلاستر) انجام گرفت. یافته‌ها: بنا به نتایج تجزیه واریانس، ارقام مورد مطالعه از نظر تمامی صفات بررسی ‌شده تفاوت معنی‏داری نشان دادند که حاکی از وجود تنوع کافی بین آنها بود. بیشترین همبستگی پیرسونی بین صفات وزن هزار دانه با عملکرد (***907/0)، روز تا پنجه‌دهی با روز تا گلدهی (***92/0-)، روز تا گلدهی با رسیدگی (***85/0-)، روز تا پنجه‌دهی با رسیدگی (***83/0)، روز تا پنجه‌دهی با ساقه‌دهی (***79/0) و روز تا ساقه‌دهی با گلدهی (***79/0-) وجود داشت. همچنین بین عملکرد دانه و طول سنبله و تعداد سنبلچه نیز همبستگی مثبت و معنی‌داری (بترتیب ***39/0 و***34/0) وجود داشت که با روش بیزی مورد تآیید قرار گرفت. در تجزیه به مؤلفه‌های اصلی (و تآیید آن توسط تجزیه تشخیص خطی)، دو مؤلفه‌ی اول مجموعاً بخش اعظم (51/99 درصد) واریانس کل را توجیه نموده و مزیت انجام این روش را در گروه‌بندی ارقام نشان داد که براساس آن ارقام در چهار گروه قرار گرفتند. بر این اساس، گروه یک شامل ژنوتیپهای دریا و قدس با میانگین عملکرد 712 گرم، و گروه‌های دیگر نیز از میانگین عملکردهای 594، 864، 195، 328 و 442 گرم برخوردار بودند که گروه سوم (رقم شاه‌پسند) بیشترین عملکرد (864 گرم در مترمربع) و وزن هزاردانه (2/43 گرم) را در بین گروهها و در کل آزمایش داشته ولی رقم Tak-Ab یا تکاب نیز بیشترین وزن هزاردانه (81/50 گرم) را به خود اختصاص داد. نتیجه‌گیری: در این تحقیق، دو روش مرسوم و پیشرفته برای ارزیابی همبستگی و ارتباط بین صفات، مورد استفاده قرار گرفت که همدیگر را تآیید نموده و بعد از آن، برخی روشهای آماری چندمتغیره برای دسته‌بندی ارقام گندم مورد استفاده قرار گرفت که تجزیه به مؤلفه‌های اصلی با استفاده از دو مؤلفه‌ی اصلی اول بخوبی ارقام را گروه‌بندی نموده که 2 رقم شاهپسند و دریا بترتیب بیشترین عملکرد و وزن هزاردانه را در جمعیت، دارا بودند. با توجه به حجم جمعیت و وجود تنوع کافی آن و طیف از نظر اقلیمی، می‌توان از ارقام موجود و با عملکرد و اجزای عملکرد بالای آن در برنامه‌های اصلاحی و ترویجی استفاده نمود.