تحلیل رفتاری تفرجگران پارک جنگلی النگدره با تأکید بر ایجاد آتش و مصرف واریزه‌های درشت چوبی

Abstract

سابقه و هدف: رفتار گردشگران به‌عنوان یک شاخص کلیدی در مدیریت پارک‌های جنگلی نقش تعیین‌کننده‌ای در پایداری اکوتوریسم همگام با طبیعت دارد. واکنش‌های رفتاری متعددی از گردشگران موجب اثرها و پیامدهای منفی در طبیعت می‌شوند. یکی از مهمترین رفتارهای مخرب انسانی در پارک‌های جنگلی، ایجاد و توسعه آتش است. بنابراین، بررسی رفتارهای گردشگران در ایجاد آتش در جنگل به دلایل مختلف و اثرهای ناشی از آن می‌تواند در برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های حفاظتی پارک‌های جنگلی ضرورت پیدا کند. در همین رابطه، پژوهش پیش‌رو با هدف شناسایی و تحلیل رفتاری تفرجگران پارک جنگلی النگدره با تأکید بر ایجاد آتش و مصرف واریزه‌های درشت چوبی در شهرستان گرگان انجام شد. مواد و روش‌ها: این پژوهش ازنظر هدف، کاربردی است و به شیوه پیمایشی انجام شد. جامعه آماری شامل کلیه گردشگران و مراجعه‌کنندگان به پارک جنگلی النگدره بودند که با استفاده از واریزه‌های چوبی اقدام به ایجاد آتش کردند. 305 نفر به‌عنوان تعداد نمونه به شیوه تصادفی انتخاب شدند. پرسش‌نامه محقق‌ساخته، ابزار اصلی سنجش در این پژوهش بود. به‌طوری‌که رفتار گردشگران در چهار بخش حفاظتی، مسئولیت‌پذیری، مدیریتی و زیبایی‌شناختی نسبت به ایجاد آتش با 27 گویه و دلایل ایجاد آتش تفرجگران نیز با 9 گویه از طریق طیف پنج گزینه‌ای لیکرت (خیلی مخالفم با ارزش عددی 1، مخالفم با ارزش عددی 2، تا حدودی موافقم با ارزش عددی 3، موافقم با ارزش عددی 4 و خیلی موافقم با ارزش عددی 5) ارزیابی شد. گویه‌ها و مؤلفه‌های پژوهش بر‌اساس اسناد طرح پارک جنگلی مورد‌مطالعه و 25 مصاحبه فردی با کارشناسان و سازمان‌های مردم‌نهاد زیست‌محیطی استخراج شد. روایی پرسش‌نامه در ابتدا به شیوه محتوایی و صوری انجام شد. ضمن اینکه از دو شاخص روایی همگرا (AVE) و روایی واگرا (DV) از طریق معیار فورنل- لارکر برای تأیید روایی ابزار سنجش تحقیق استفاده شد. برای تعیین میزان پایایی نیز از سه شاخص ضریب آلفای کرونباخ، پایایی همگون و پایایی ترکیبی (CR) استفاده شد. در مطالعه پیش‌رو نتایج توصیفی با استفاده از نرم‌افزار SPSS26 استخراج و به‌منظور مدل‌سازی معادلات ساختاری از نرم‌افزار Smart PLS3 بهره گرفته شد. نتایج و یافته‌ها: نتایج به‌دست‌آمده از پژوهش نشان داد، تمایل به ایجاد آتش در پارک جنگلی مورد‌مطالعه توسط 1/54 درصد از گردشگران متوسط رو به زیاد است. 8/55‌ درصد از آنها رفتار حفاظتی مناسبی نسبت به ایجاد آتش در پارک جنگلی مورد‌مطالعه داشتند، به‌طوری‌که سطح رفتارهای مسئولیت‌پذیری، مدیریتی و زیبایی‌شناختی در حد ضعیف بود. مقادیر به‌دست‌آمده از R2 در مدل‌سازی معادلات ساختاری نشان داد، ابعاد رفتاری گردشگران در پارک جنگلی، 1/75 درصد از واکنش‌های رفتاری ایجاد آتش را در جنگل پیش‌بینی کردند. یافته‌ها حکایت از آن دارد که ضریب مسیرهای مشخص‌شده در مدل معادلات ساختاری معنی‌دار بوده و مقادیر t به‌دست‌آمده بیشتر از 96/1 نشان‌دهنده برازش مناسب مدل در واکنش‌های رفتاری گردشگران در ایجاد آتش در پارک جنگلی النگدره است. بر‌این‌اساس، قوی‌ترین روابط به رفتار حفاظتی در ایجاد آتش (010/0=ρ، 786/0-=β و 585/2=t) و ضعیف‌ترین آن نیز به رفتار ترجیح زیبایی‌شناختی به ایجاد آتش (010/0=ρ، 162/0-=β و 585/2=t) نسبت به واکنش‌های رفتاری ایجاد آتش گردشگران در پارک جنگلی تعلق گرفت. نتیجه‌گیری: با توجه به اثرها و پیامدهای تخریبی ایجاد آتش توسط گردشگران در پارک‌های جنگلی، تغییر در رفتار انسان‌ها و سیستم مدیریتی همگام با طبیعت، می‌توان رفتارهای مسئولانه و حفاظتی زیست‌محیطی را در بین شهروندان بهبود بخشید. نتایج این مطالعه می‌تواند به برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری مبتنی بر رفتار گردشگران، مدیران و مجریان پارک‌های جنگلی در پیشگیری، آگاهی‌بخشی و کاهش تأثیرات مضر تفرجگران بر محیط طبیعی جنگلی کمک کند.