اثرهای باکتری محرک رشد و اسیدهیومیک بر برخی صفات مورفولوژیکی بلوط ایرانی (Quercus brantii L.) تحت خشکی

Abstract

مقدمه و هدف: تنش خشکی یکی از مهم‌‌ترین عامل­های محدود‌کننده رشد و توسعة درختان جنگلی در مناطق خشک و نیمه‌‌خشک است که اثرهای مخربی بر آنها دارد. در شرایط خشکی، گیاهان با کاهش جذب آب و مواد مغذی مواجه می­شوند که منجر به کاهش رشد و تولید می‌‌شود. استفاده از روش‌‌های جدید و مؤثر برای افزایش مقاومت این درختان در برابر تنش خشکی ضرورت دارد. در این شرایط استفاده از باکتری محرک رشد و اسید هیومیک می‌‌تواند نقش مؤثری در کاهش اثرهای منفی خشکی ایفا کند. از سوی دیگر، با تولید هورمون‌‌های رشد و بهبود فعالیت­های آنزیمی در گیاه، می‌‌توان مقاومت گیاهان را در برابر تنش‌‌های محیطی افزایش داد؛ بنابراین این پژوهش با هدف بررسی اثرهای اسید هیومیک و باکتری محرک رشد پوتیدا بر برخی صفات مورفولوژیکی نهال‌‌های بلوط ایرانی تحت تنش خشکی انجام شد.مواد و روش‌ها: این پژوهش به‌‌صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار و چهار تیمار در شرایط گلخانه‌ای انجام شد. تیمارها شامل دو سطح اسید هیومیک (۰ و 5/2 گرم در کیلوگرم خاک) و دو سطح باکتری پوتیدا (با و بدون تلقیح) بودند. اسید هیومیک به‌عنوان یک ماده آلی با خواص بهبود‌‌ دهندة خاک، به خاک افزوده شد و باکتری پوتیدا نیز به‌­صورت تلقیح به ریشه نهال‌‌ها اعمال شد. برای اعمال تنش خشکی، نهال‌‌ها در سه سطح آبیاری مختلف (شاهد، آبیاری هر چهار روز و آبیاری هر هشت روز) موردبررسی قرار گرفتند. پس از یک دورة رشد رویشی، داده‌های مربوط به صفات مورفولوژیکی مانند ارتفاع نهال، طول ریشه، تعداد برگ‌ها و وزن خشک بخش‌های هوایی و ریشه‌ای اندازه‌گیری و ثبت شدند. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزارهای آماری و آزمون‌های تجزیه واریانس انجام شد. این روش‌ها بررسی و تحلیل اثرهای مستقل و متقابل هر یک از تیمارها را بر صفات موردبررسی امکان‌پذیر می‎کنند.یافته‌ها: نتایج این پژوهش نشان داد تنش خشکی به‌طور معنی‌داری تمامی صفات مورد بررسی را کاهش داد. افزایش شدت تنش موجب کاهش ارتفاع نهال‌ها، طول ریشه‌ها، تعداد برگ‌ها و وزن خشک بخش‌های هوایی و ریشه‌ای شد. این کاهش به­دلیل کاهش جذب آب و مواد مغذی در شرایط خشکی است که رشد گیاه را محدود می‌کند. از سوی دیگر، استفاده از اسید هیومیک و باکتری پوتیدا به‌طور معنی‌داری صفات مورفولوژیکی نهال‌ها را بهبود بخشید. نهال‌های تلقیح‌شده با باکتری پوتیدا و اسید هیومیک بیشترین افزایش ارتفاع، طول ریشه و تعداد برگ‌ها را نسبت به شاهد داشتند. نهال‌های تیمارشده با اسید هیومیک افزایش زیادی در وزن خشک بخش‌های هوایی و ریشه‌ای نشان دادند که بیانگر رشد بهتر و مقاومت بیشتر در برابر خشکی است. همچنین تلقیح با باکتری پوتیدا به‌طور مستقل تمامی صفات موردبررسی را بهبود بخشید. این اثرات مثبت به افزایش جذب مواد مغذی، بهبود فعالیت‌های آنزیمی و تقویت سیستم ریشه‌ای مرتبط است. ترکیب اسید هیومیک و باکتری پوتیدا بهترین نتایج را داشت و نهال‌های تیمار­شده با این ترکیب بیشترین مقاومت به خشکی را نشان دادند. اسید هیومیک با افزایش ظرفیت نگهداری آب و بهبود خواص فیزیکی و شیمیایی خاک به رشد گیاه کمک می‌کند. این ماده آلی ساختار خاک را بهبود داده و فعالیت میکروبی را افزایش می‌دهد که منجر به جذب بهتر مواد مغذی و مقاومت بیشتر گیاه می‌شود.نتیجه‌گیری: یافته‌های این پژوهش نشان داد که استفاده از اسید هیومیک و باکتری پوتیدا می‌تواند بهبود زیادی در صفات مورفولوژیکی نهال‌های بلوط ایرانی تحت تنش خشکی ایجاد کند. این اثرهای مثبت ناشی از بهبود جذب مواد مغذی، افزایش فعالیت‌های آنزیمی و تقویت سیستم ریشه‌ای نهال‌ها است. ترکیب استفاده از اسید هیومیک و باکتری پوتیدا بهترین نتایج را در افزایش مقاومت نهال‌های بلوط در برابر تنش خشکی به همراه داشت. پیشنهاد می‌شود بررسی­های بیشتری در زمینة تأثیرات طولانی‌مدت این ترکیبات بر جنبه‌های فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی نهال‌های بلوط انجام شود و اثرهای آنها در شرایط میدانی نیز بررسی شود تا اطلاعات جامع‌تری در مورد کارایی این روش‌ها به­دست آید. علاوه بر این، ارزیابی تأثیر این تیمارها بر دیگر جنبه‌های رشد و توسعه نهال‌ها، می‌تواند به بهبود راهکارهای مدیریت جنگل‌ها کمک کند و نتایج کاربردی‌تری را ارائه دهد.