بررسی سیر تحول گفتمان و توسعه علمی در گذر دولت‌های جمهوری اسلامی ایران

Abstract

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، شکل جدیدی از نگرش به علم و فناوری در ایران شکل گرفت. این گفتمان علمی تحت تأثیر مستقیم انقلاب اسلامی و اعتقادات اسلامی بود و ارزش‌ها و اهداف جدیدی را برای توسعه علم و فناوری تدوین کرد. بعد از انقلاب، ازآنجایی‌که دولتمردان علم و فناوری را یکی از عوامل کلیدی توسعه و تعالی جامعه می‌دانستند، سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های علمی را به‌منظور تحقق اهداف انقلابی و اسلامی شکل دادند. این نگرش به علم و فناوری در ایران در آن دوره، تأثیر قابل‌توجهی بر توسعه علمی و فناورانه کشور داشت. باتوجه به این موضوع که جمهوری اسلامی ایران بعد از سال 1357 سکاندار رهبری علمی در منطقه بوده است لازم و ضروری است تا در این پژوهش به بررسی گفتمان علمی انقلاب اسلامی ایران و نقش آن در توسعه قدرت علمی در دولت‌های بعد از انقلاب پرداخته شود. در راستای دستیابی به این هدف از روش توصیفی-تحلیلی و از آمارهای معتبر در منابع داخلی و خارجی بهره گرفته شد. یافته­های تحقیق نشان داد که نوع گفتمان در دولت‌های مختلف شامل تمرکز بر صنعتی شدن از طریق جایگزینی واردات و منابع سرمایه بر (1360-1368)، نوسازی و نهادگرایی و تمرکز بر فناوری‌های پیشرفته (1368-1376)، تمرکز بر فناوری‌های پیشرفته، نوآوری و توسعه صادرات و عدالت اجتماعی عمدتاً با تکیه‌بر صنایع دانش بر (1376-1384)، تمرکز بر انتقال صنعت به سمت نوآوری دانش مبتنی بر اقتصاد (1384-1392) و تأکید بر افزایش همکاری‌های بین‌المللی با تأکید بر هویت و عقلانیت در تدوین و اجرا (1392-1400) بود. نتایج تحقیق نشان می­دهد که در هر دوره می‌توان به اقداماتی همچون توسعه آموزش عالی و پژوهش‌های علمی، تأسیس دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی، ایجاد شبکه‌های علمی داخلی و بین‌المللی اشاره کرد. این اقدامات همراه با دلایل سیاسی و ایدئولوژیک، پیشرفت‌های مهمی در علم و فناوری ایران را به همراه داشت.