مردان قُرَظی و کنشگری آنان پس از سال پنجم هجری

Abstract

قرظیان، قریظیان ‌یا‌ همان بنی‌قریظه یکی از گروه‌های جامعه ‌یهودی بودند که از چند ‌سده پیش از هجرت در یثرب حضور داشتند. آنان پس از هجرت با مسلمانان در تعامل بودند تا اینکه در پی نزاع سال پنجم هجری شرایط به گونه دیگری رقم خورد. وجود جمعی از افراد به عنوان بازماندگان بنی‌قریظه مورد اتفاق است. بر اساس گزارش‌های مشهور، آنان توبه‌کننده از پیمان‌شکنی و زنان و کودکان بودند؛ اما برخی از گزارش‌ها افزون بر آن، مردانی که قلعه را ترک کرده‌اند و دیگر ساکنان را نیز جزو بازماندگان به شمار می‌آورند. مسئله اصلی مقاله آن است که رد پایی از مردان قرظی بیابد و نقش بازماندگان بنی‌قریظه را در عرصه‌های مختلف پس از سال پنجم نشان دهد. نقش مردان یا فرزندان و نوادگان مذکر قرظی و کنشگری آنان در دهه‌ها و سده‌های بعد حائز اهمیت است. این پژوهش به حضور قابل توجه حدود چهل مرد از آنان پرداخته و با روش توصیفی ـ تحلیلی ‌کوشیده توضیح دهد که مشارکت قرظیان در کدام زمینه‌ها بیشتر بوده است. نتایج نشان می‌دهد. ریشه برخی از روایات و گزارش‌های مرتبط با یهود و بنی‌قریظه در متون مسلمانان، اعم از تاریخ، حدیث، تفسیر و مانند آن، به این افراد می‌رسد یا حداقل نام آن‌ها در لایه‌های میانی اسنادِ آن روایات وجود دارد.