بررسی تطبیقی «تأمل در خود» در تأملات دکارت و رساله‌های رمزی شیخ اشراق

Abstract

«تأمل در خود» و درک هویت یا حقیقت خویش از مهم‌ترین دغدغه‌های دکارت، در تأملات، و سهروردی، در رسایل تمثیلی است. آراء هر دو فیلسوف در این آثار، در قالب اول شخص مفرد مطرح شده است، تا افراد را با تأملات خود همراه سازند، گام به گام جلو برند و به آن‌ها بفهمانند که اصل و ریشه در خود شماست. درواقع هم‌زمان که خوانندگان این تأملات، با تبدیل شدن به راوی داستان، از معنای باطنی متن پرده برمی‌دارند، باطن خویش را نیز کشف می‌کنند.شرط لازم و مقدمۀ درک حقیقت خود هم در نزد دکارت و هم در نزد سهروردی، اعتراف به محدودیت‌های معرفت‌شناختی و خطاهای گذشته است. پس از این مرحله است که شخص با تأمل در خود، به هویت منِ‌حقیقی دست می‌یابد. طبق نظر دکارت، «منِ‌اندیشنده» همان حقیقتی است که هویت اصلی و درونی انسان را تشکیل می‌دهد، که بدون نیاز به خداوند یا هر عامل دیگری تصور و اعتبار ‌می‌شود. حقیقت منِ‌اندیشنده، انسان‌دکارتی را تبدیل به تنها سوژه‌ای (فاعل شناسایی) می‌کند که هر چه غیر خود حتی خدا را به صورت ابژه (متعلق‌شناسایی) می‌بیند و همه چیز باید از دریچۀ نگاه او تعریف شود. در نزد سهروردی، آنچه که هویت حقیقی انسان را تشکیل می دهد، «منِ نوری» می باشد که برآمده از یک تأمل چند‌وجهی است، که هم وجه معرفتی دارد و هم وجوه هستی‌شناختی و الهیاتی.. سهروردی هم در پی تأسیس یک نظام است، اما این نظام صرفاً معرفتی نیست، وجوه هستی‌شناختی و مهم‌تر الهیاتی هم دارد.