تأثیر جنگلکاری بر تنوع گونه‌های گیاهی، ترسیب کربن و پایداری خاکدانه‌ها (مطالعۀ موردی: منطقۀ برآسمان ایلام)

Abstract

مقدمه: جنگلکاری از متداول‌ترین روش‌ها برای جلوگیری از تخریب خاک و حفاظت از تمامیت اکولوژیکی در اکوسیستم‌های تخریب‌یافته است. گونه‌های درختی تأثیرات متفاوتی بر در دسترس بودن عناصر غذایی، ترکیب بیوشیمیایی مواد آلی ورودی به خاک و خاکدانه‌های خاک دارند. بر این اساس، تحقیق حاضر به تأثیر جنگلکاری‌های خالص و آمیختۀ 28 ساله بر کمیت و کیفیت پوشش گیاهی، نوع خاکدانه‌ها، برخی متغیرهای خاک و ترسیب کربن در منطقۀ برآسمان شهر ایلام می‌پردازد.مواد و روش‌ها: بدین منظور آزمایش در قالب آزمایش اسپلیت پلات برپایۀ طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار انجام گرفت. تیپ‌های جنگلکاری شامل بلوط‌ ایرانی (Quercus brantii Lindl.)، بادام بی‌برگ (Amygdalus arabica Olivier)، بادام زاگرسی (Amygdalus haussknechtii Bornm.)، جنگلکاری آمیخته و منطقۀ شاهد بودند. به‌منظور ثبت ویژگی‌های کیفی درختان از قطعات نمونۀ 30×20 متری و برای برداشت اشکوب علفی در هر قطعه نمونه از چهار قطعه نمونۀ 1 متر مربعی استفاده شد. همچنین برای اندازه‌گیری برخی از ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک از دو عمق، 5-0 و 15-5 سانتی‌متری نمونه‌برداری انجام گرفت. تنوع، غنا و یکنواختی گونه‌ای با استفاده از شاخص‌های سیمپسون، شانون ‌وینر، فیشر-آلفا، برگر-پارکر، مارگالف و منهنیک اندازه‌گیری شد. سپس نسبت طبقۀ خاکدانه‌ها، میانگین وزنی و هندسی قطر خاکدانه‌ها، بُعد فراکتال و ترسیب کربن اندازه‌گیری و با استفاده از تجزیۀ واریانس مقایسه شد. مقایسه‌های چندگانۀ میانگین‌ها بین تیپ‌های جنگلکاری نیز با آزمونLSD انجام گرفت.یافته‌ها: براساس نتایج بیشترین مقدار شادابی و شاخص‌های غنای مارگالف، منهنیک و تنوع فیشر و همچنین کمترین درصد خشکیدگی در تیپ بلوط ایرانی مشاهده شد و در بین تیپ‌های بررسی‌شده از نظر صفات ذکرشده اختلاف معنی‌داری وجود داشت (05/0sig<). همچنین اثرهای عامل تیپ جنگلکاری بر مقدار کربن ‌آلی، نیتروژن و فسفر خاک و عامل عمق خاک بر مقادیر اسیدیته، هدایت الکتریکی، درصد اشباع و پتاسیم خاک معنی‌دار بود. بیشترین اندازۀ خاکدانه‌های 25/0-2، 053/25-0/0 و کمتر از 053/0 میلی‌متر در تیپ بادام زاگرسی و کمترین مقادیر در منطقۀ شاهد مشاهده شد. همچنین تیپ‌های بادام زاگرسی و جنگلکاری آمیخته بیشترین مقادیر میانگین وزنی، هندسی و ترسیب کربن خاک و کمترین بعد فراکتال را دارا بودند.نتیجه‌گیری: به‌طور کلی می‌توان بیان داشت که گونۀ بلوط ایرانی از نظر شادابی، خشکیدگی و تأثیر بر تنوع پوشش گیاهی رویشگاه سازگارتر از دیگر گونه‌ها بوده است. با وجود این، تیپ بادام زاگرسی و آمیخته نیز موجب زیاد بودن میانگین وزنی و هندسی قطر خاکدانه‌ها نسبت به تیپ‌های دیگر شده است. این امر می‌تواند با اندازۀ خاکدانه‌ها و مقدار کربن آلی بیشتر در این تیپ‌ها مرتبط باشد. این نتایج نشان‌دهندۀ تأثیرات مثبت و ارزشمند جنگلکاری با گونۀ بلوط ‌ایرانی بر پوشش علفی منطقه و بادام زاگرسی بر مقدار کربن آلی و اندازۀ خاکدانه‌های خاک است که ممکن است مؤید تأثیر بسزای این گونه در پایداری خاکدانه‌ها و بهبود ساختمان خاک باشد. در نهایت براساس نتایج پژوهش حاضر، جنگلکاری با گونه‌های بادام زاگرسی و بلوط ایرانی به‌صورت خالص و آمیخته توصیه می‌شود.